بیات، مرتضی قلی (۱۲۶۱ـ۱۳۳۶ش)

مرتضی‌قلی بیات ملقب به سهام‌السلطان

بَیات‌، مرتضی‌‌قلی‌ (۱۲۶۱ـ۱۳۳۶ش)

(ملقب به: سهام‌السّلطان) دولتمرد، وزیر و نخست‌وزیر ایران در دورۀ پهلوی. فرزند حاج‌ عباسقلی‌ خان‌ سهم‌الملک‌ اراکی‌ و خواهرزادۀ دکتر مصدق بود و تحصیلاتش‌ را تا مقطع‌ متوسطه‌ ادامه‌ داد. مانند پدرش،‌ عمدتاً در کار کشاورزی‌ و ملک‌داری‌ فعال‌ بود، اما رفته‌رفته به‌ امور سیاسی‌ گرایش‌ یافت‌ و از دورۀ‌ چهارم‌ تا پایان‌ دورۀ‌ سیزدهم‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌، نمایندۀ‌ اراک‌ بود. همچنین‌ در مجلس‌ مؤسسان‌ اول‌ در ۱۳۰۴ش‌، نایب‌رئیس‌ مجلس‌ و در اولین‌ کابینۀ‌ رضاخان سردارسپه به‌ مدت‌ شش‌ ماه‌ وزیر مالیه‌ بود. پس‌ از پایان‌ دورۀ‌ سیزدهم‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ وزیر مالیه‌ شد و در دورۀ‌ نخست‌وزیری‌ ساعد وزیر مشاور بود. بیات‌ بعد از شهریور ۱۳۲۰ش با همکاری‌ باقر کاظمی‌ و چند تن‌ دیگر حزب‌ مردم‌ را تشکیل‌ داد و پس‌ از سقوط‌ کابینۀ‌ ساعد، به‌ نخست‌وزیری‌ رسید که‌ چهار ماه‌ بیشتر به‌طول‌ نینجامید (از آذر ۱۳۲۳ تا اردیبهشت ۱۳۲۴ش). او سپس‌ به‌ استانداری‌ آذربایجان‌ منصوب‌ شد ولی‌ بر اثر بحران‌ سیاسی‌ حاکم‌ بر آن‌جا، پس‌ از چند روز به‌ تهران‌ بازگشت‌ و در کابینۀ‌ قوام‌السلطنه‌ وزیر مالیه و نایب‌ نخست‌وزیر شد. در مجلس‌ اول‌ سنا به‌ مقام‌ سناتوری‌ و نیابت‌ مجلس‌ دست‌ یافت‌ و پس‌ از خلع‌ ید از شرکت‌ نفت‌ انگلیس‌ و ایران‌ در ۱۳۳۱ش‌، پس از استعفای مهندس مهدی بازرگان، به‌ ریاست‌ هیئت‌‌مدیره‌ و مدیرعاملی‌ شرکت‌ ملی‌ نفت‌ ایران‌ منصوب‌ شد و تا پایان‌ عمر در این‌ سمت‌ باقی بود. وی را پس از درگذشت، بنابه وصیت خود او، در نجف اشرف به‌خاک سپردند.