اعجاز قرآن

اعجاز قرآن

از مباحث علوم قرآن. به اعتقاد مسلمانان و براساس متن قرآن کریم بزرگ‌ترین معجزۀ پیامبر اسلام، قرآن است و اگر همۀ آدمیان و جنّیان به یاری یکدیگر برخیزند، اثری هم‌پایۀ قرآن پدید نتوانند آورد (اسراء، ۸۸) (← تحدی) در زمینۀ اعجاز قرآن، پنج مسئله مطرح و بدان پاسخ داده شده است: ۱. مناسب‌ترین معجزه کدام است؟ معجزۀ هر پیامبر باید با فن و هنر رایج در زمان وی متناسب باشد، چنان‌که عصا اژدها کردن موسی و مرده زنده‌کردن عیسی با فن ساحری و فن پزشکی و قرآن با فن فصاحت و بلاغت که در زمان پیامبر (ص) رواج داشت، متناسب بود. ۲. کلام نفسی معجزه است یا کلام لفظی؟ اشاعره کلام نفسی را معجزه می‌دانند و معتزله و امامیه، کلامی را که بر پیامبر (ص) فرودآمد ۳. چه اندازه از قرآن معجزه است؟ اشاعره و امامیه اعجاز قرآن را حداقل در حدّ کوتاه‌ترین سورۀ قرآن (کوثر، ۱۰۸) می‌دانند و به «... سوره‌ای نظیر آن بیاورید»، (بقره، ۲۳) استناد می‌کنند و دیگر متکلمان این محدودیت رانمی‌پذیرند و واژه واژۀ قرآن را معجزه می‌شمارند. ۴. اعجاز قرآن تا چه زمانی باقی است؟ طرفداران نظریۀ صرفه، اعجاز قرآن را محدود به ۲۳ سال، یعنی محدود به دوران رسالت پیامبر (ص) می‌دانند و اکثریت متکلمان برآن‌اند که قرآن، معجزۀ جاویدان پیامبر (ص) است. ۵. وجوه اعجاز قرآن کدام است؟ وجوهی را که در پاسخ این پرسش مطرح شده است، به‌طور کلی می‌توان به دو دیدگاه تقسیم کرد: الف. کردار ویژۀ خدا معجزه است، نه قرآن، از این دیدگاه به نظریۀ صرفه تعبیر می‌شود که بر طبق آن، کردار ویژۀ خدا معجزه است و چنان است که خداوند ذهن کسانی را که قصد می‌کنند اثری چونان قرآن پدید آورند منصرف می‌کند. نَظّام معتزلی، ابن حَزم ظاهری، برخی اشاعره و برخی شیعیان (سید مرتضی و شیخ مفید) از این دیدگاه جانبداری کرده‌اند. اینان اعجاز قرآن را محدود به دورۀ ۲۳ سالۀ نبوت پیامبر می‌دانند. ب. قرآن معجزه است؛ از این دیدگاه، دربرابر دیدگاه صرفه، به دیدگاه اعجاز تعبیر می‌شود. بر طبق دیدگاه اِعجاز که خود مشتمل بر چندین نظریه است، قرآن، خود به سببی خاص معجزه است؛ این اسباب و علل عبارت‌اند از: ۱) فصاحت و بلاغت بی‌نظیر؛ ۲) اسلوب ویژه؛ اسلوبی که یاد دادنی و یادگرفتنی نیست؛ ۳) اِخبار از غیب، اخبار از عالم غیب، اخبار از مافی‌الضّمایر و اخبار از رویدادهای گذشته و آینده؛ ۴) عدم تناقض، یعنی با آن‌که به تدریج نازل شده، خالی از تناقض است. ۵) وجود معارف حیرت‌انگیز در قرآن؛ ۶) اتقان معانی و وجود حقایق غیرقابل نقد و رد در قرآن؛ ۷) وجود مسائل علمی و فلسفی در قرآن.