تمبیره

تَمْبیرِه

تمبیره

از سازهای زهی مضرابی بومی افریقا و زیرمجموعۀ تنبور. در استان هرمزگان، در مراسم آیینی نوبان نواخته می‌شود که نوعی موسیقی درمانی است. ظاهراً از ۵هزار سال پیش در ناحیۀ اور (عراق کنونی) بربط‌های کاسه گِرد و جعبه‌دار رواج داشته و به‌تدریج از آن‌جا به کشورهای مصر و یونان راه یافته‌است. برده‌های سودانی و حبشی، مراسم آیینی نوبان را با بربطِ کاسه‌گرد، که به آن تمبورا می‌گفتند، به عربستان؛ یمن؛ ارتیره؛ کشورهای خلیج عدن؛ و خلیج فارس، عراق، ایران و ... آوردند که به‌تدریج به‌نقاط دوردستی ازجمله حیدرآباد دکن، در هندوستان، نیز راه‌ یافت. آنچه در ناحیۀ هرمزگان ایران به تمبیره معروف است همان کیسار حبشی یا کِرار یا تمبورای اتیوپیایی است. این ساز امروز در کشورهای شمال و غرب افریقا، عربستان، یمن، کشورهای جنوبی خلیج فارس، عراق و ایران نواخته می‌شود. تََمبیرۀ نوبان، کاسۀ طنینی‌ گِرد، قدح‌مانند و چوبی دارد. روی کاسه، پوست ضخیمی می‌کشند و روی پوست چهار سوراخ ایجاد می‌کنند؛ دو سوراخ پایینی باز است و از دو سوراخ بالایی دو عدد چوب، که اضلاع جانبی تمبیره است، به‌‌شکل مایل وارد کاسه و به‌هم متصل می‌کنند. یک قطعه چوب افقی اضلاع جانبی تمبیره را به‌هم متصل می‌کند که حاصل آن کلافی مثلثی‌شکل است. دیگر قسمت‌های تمبیره شامل شش وتر روده‌ای، خرک، سیم‌گیر و مضراب است. در هرمزگان، ‌ساز اختصاصی مراسم نوبان است که چند دهل یک‌طرفه و ایدیوفونی، با ‌نام منیور، آن را همراهی می‌کنند. نوبان در اعتقادات اهل هوا نوعی باد است که جسم و روان مبتلایان را تسخیر می‌کند و برای رهایی فرد نوبی (مبتلا به نوبان) هیچ درمانی جز برقراری مجلس نوبان و اجرای موسیقی و آوازهای مخصوص وجود ندارد.