آمازون، رود: تفاوت میان نسخه‌ها
Mohammadi2 (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Mohammadi2 (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[File:10213600-1.jpg|thumb|رود آمازون]][[File:10213600-2.jpg|thumb|رود آمازون]][[File:10213600-5.jpg|thumb|رود آمازون]]آمازون، رود (Amazon)<br /> [[File:10213600.jpg|thumb|رود آمازون]](به پرتغالی و اسپانیایی ریو آمازوناس<ref>Rio Amazonas</ref>) دومین رود بزرگ جهان در [[امریکای جنوبی، قاره|امریکای جنوبی]]، به طول ۶,۵۱۶ کیلومتر. از لحاظ حجم آبی که تخلیه می‌کند، حدود ۹۵هزار متر مکعب در ثانیه؛ تعداد ریزابه‌های آن، بیش از ۵۰۰ ریزابه؛ و کل حوضۀ آبریز رود، ۷میلیون کیلومتر مربع ـ تقریباً نیمی از خاک امریکای جنوبی، بزرگ‌ترین رود جهان به شمار می‌رود. حدود ۴۸,۲۸۰ کیلومتر از آب آن قابل کشتی‌رانی است. رود آمازون از طریق دهانه<ref>estuary</ref>ای به پهنای ۸۰ کیلومتر، روی [[خط استوا]]<ref>Equator</ref> به [[اقیانوس اطلس]] می‌ریزد. بیش از ۵میلیون متر مربع از آبگیر آمازون را جنگل‌های بارانی<ref>rainforest</ref> بکر تشکیل می‌دهند، که ۳۰ درصد از تمامی گونه‌های گیاهی و جانوری شناخته‌شدۀ جهان را در خود جا داده است. این مکان با میانگین بارش سالانۀ | [[File:10213600-1.jpg|thumb|رود آمازون]][[File:10213600-2.jpg|thumb|رود آمازون]][[File:10213600-5.jpg|thumb|رود آمازون]]آمازون، رود (Amazon)<br /> [[File:10213600.jpg|thumb|رود آمازون]](به پرتغالی و اسپانیایی ریو آمازوناس<ref>Rio Amazonas</ref>) دومین رود بزرگ جهان در [[امریکای جنوبی، قاره|امریکای جنوبی]]<ref>South America</ref>، به طول ۶,۵۱۶ کیلومتر. از لحاظ حجم آبی که تخلیه می‌کند، حدود ۹۵هزار متر مکعب در ثانیه؛ تعداد ریزابه‌های آن، بیش از ۵۰۰ ریزابه؛ و کل حوضۀ آبریز رود، ۷میلیون کیلومتر مربع ـ تقریباً نیمی از خاک امریکای جنوبی، بزرگ‌ترین رود جهان به شمار می‌رود. حدود ۴۸,۲۸۰ کیلومتر از آب آن قابل کشتی‌رانی است. رود آمازون از طریق دهانه<ref>estuary</ref>ای به پهنای ۸۰ کیلومتر، روی [[خط استوا]]<ref>Equator</ref> به [[اقیانوس اطلس]]<ref>Atlantic Ocean</ref> می‌ریزد. بیش از ۵میلیون متر مربع از آبگیر آمازون را جنگل‌های بارانی<ref>rainforest</ref> بکر تشکیل می‌دهند، که ۳۰ درصد از تمامی گونه‌های گیاهی و جانوری شناخته‌شدۀ جهان را در خود جا داده است. این مکان با میانگین بارش سالانۀ ۲٫۵۴ متر مرطوب‌ترین منطقۀ جهان است. سرچشمه<ref>headstream</ref>های اصلی آمازون، یعنی مارانیون<ref>Marañon</ref> و [[اوکایالی]]<ref>Ucayali</ref>، از ارتفاعات [[آند، کوه های|آند]]<ref>Andean highlands</ref>، در مرکز [[پرو]]<ref>Peru</ref>، سرچشمه می‌گیرند و پس از پیوستن به هم، مسیری به طول حدود ۴هزار کیلومتر را به سمت شرق از شمال [[برزیل]]<ref>Brazil</ref> می‌پیمایند. کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما می‌توانند در ۱,۶۰۰ کیلومتر از رود آمازون تا بندر [[مانایوس|مانائوس]]<ref>Manaus</ref> رفت‌وآمد کنند؛ این بندر از اواسط قرن ۱۹م برای صادرات [[کایوچو|کائوچو]] از جنگل‌های بارانی تأسیس شد. از این محل تا فرازآب رود، قایق‌های رودخانه‌ای می‌توانند تا [[ایکیتوس]]<ref>Iquitos</ref>، در پرو، پیش روند. این مکان دورترین مسیر رودخانه‌ای جهان است که کشتی‌های دریاپیما می‌توانند از آن استفاده کنند. ریزابه‌های آمازون برای قایق‌های کوچک‌تر قابل کشتی‌رانی است، ولی وجود [[آبشار]]<ref>waterfall</ref>ها و تنداب<ref>rapid</ref>ها، معمولاً نزدیک محل تلاقی ریزابه‌ها با رود اصلی، از حرکت بدون مانع در سراسر رود جلوگیری می‌کنند. آمازون از لفظ بومی آموسانا، به‌معنی نابودکنندۀ قایق‌ها، گرفته شده است. در ۱۶۳۹م پدرو تیشیرا<ref>Pedro Teixeira</ref> ۳هزار کیلومتر از آمازون را از پایین به بالا پیمود و سرزمین‌های شرق [[اکوادور]]<ref>Ecuador</ref> را به مالکیت [[پرتغال]]<ref>Portugal</ref> درآورد. اما پس از پیمان مادرید<ref>Treaty of Madrid</ref> (۱۷۵۰م) مالکیت سیاسی این نواحی مشخص گردید. سرانجام در ۱۸۲۲م، هم‌زمان با استقلال برزیل، ناحیۀ آمازون یکپارچه شد و رسمیت یافت. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۰۲
آمازون، رود (Amazon)
(به پرتغالی و اسپانیایی ریو آمازوناس[۱]) دومین رود بزرگ جهان در امریکای جنوبی[۲]، به طول ۶,۵۱۶ کیلومتر. از لحاظ حجم آبی که تخلیه می‌کند، حدود ۹۵هزار متر مکعب در ثانیه؛ تعداد ریزابه‌های آن، بیش از ۵۰۰ ریزابه؛ و کل حوضۀ آبریز رود، ۷میلیون کیلومتر مربع ـ تقریباً نیمی از خاک امریکای جنوبی، بزرگ‌ترین رود جهان به شمار می‌رود. حدود ۴۸,۲۸۰ کیلومتر از آب آن قابل کشتی‌رانی است. رود آمازون از طریق دهانه[۳]ای به پهنای ۸۰ کیلومتر، روی خط استوا[۴] به اقیانوس اطلس[۵] می‌ریزد. بیش از ۵میلیون متر مربع از آبگیر آمازون را جنگل‌های بارانی[۶] بکر تشکیل می‌دهند، که ۳۰ درصد از تمامی گونه‌های گیاهی و جانوری شناخته‌شدۀ جهان را در خود جا داده است. این مکان با میانگین بارش سالانۀ ۲٫۵۴ متر مرطوب‌ترین منطقۀ جهان است. سرچشمه[۷]های اصلی آمازون، یعنی مارانیون[۸] و اوکایالی[۹]، از ارتفاعات آند[۱۰]، در مرکز پرو[۱۱]، سرچشمه می‌گیرند و پس از پیوستن به هم، مسیری به طول حدود ۴هزار کیلومتر را به سمت شرق از شمال برزیل[۱۲] می‌پیمایند. کشتی‌های بزرگ اقیانوس‌پیما می‌توانند در ۱,۶۰۰ کیلومتر از رود آمازون تا بندر مانائوس[۱۳] رفت‌وآمد کنند؛ این بندر از اواسط قرن ۱۹م برای صادرات کائوچو از جنگل‌های بارانی تأسیس شد. از این محل تا فرازآب رود، قایق‌های رودخانه‌ای می‌توانند تا ایکیتوس[۱۴]، در پرو، پیش روند. این مکان دورترین مسیر رودخانه‌ای جهان است که کشتی‌های دریاپیما می‌توانند از آن استفاده کنند. ریزابه‌های آمازون برای قایق‌های کوچک‌تر قابل کشتی‌رانی است، ولی وجود آبشار[۱۵]ها و تنداب[۱۶]ها، معمولاً نزدیک محل تلاقی ریزابه‌ها با رود اصلی، از حرکت بدون مانع در سراسر رود جلوگیری می‌کنند. آمازون از لفظ بومی آموسانا، به‌معنی نابودکنندۀ قایق‌ها، گرفته شده است. در ۱۶۳۹م پدرو تیشیرا[۱۷] ۳هزار کیلومتر از آمازون را از پایین به بالا پیمود و سرزمین‌های شرق اکوادور[۱۸] را به مالکیت پرتغال[۱۹] درآورد. اما پس از پیمان مادرید[۲۰] (۱۷۵۰م) مالکیت سیاسی این نواحی مشخص گردید. سرانجام در ۱۸۲۲م، هم‌زمان با استقلال برزیل، ناحیۀ آمازون یکپارچه شد و رسمیت یافت.