صفة جزیرةالعرب

صِفَةُ جزیرةِ‌العرب

کتابی در جغرافیای شبه‌جزیرۀ عربستان، به عربی، نوشتۀ ابومحمدحسن بن احمد همدانی. مقدمۀ این کتاب شامل یک دسته مباحث نجومی و جغرافیایی است و پس از آن به توصیف اقالیم هفت‌گانه پرداخته می‌شود. بخش اصلی این کتاب به توصیف جزیرة‌العرب اختصاص دارد که مشتمل‌بر پنج قسمت دربارۀ پنج ناحیۀ بزرگ تهامه، حجاز، عروض، نجد، و یمن است. مؤلف به حضرموت اشاره‌های کوتاهی کرده و از زیستگاه قبیلۀ همدان در یمن، که خود به آنان منسوب است، به تفصیل سخن گفته و نیز به الواح و سنگ‌نوشته‌های حمیری اشاره کرده است. همدانی در این کتاب مجموعه‌ای از اشعار جغرافیایی شاعران پیشین را، که حاوی نام‌های جغرافیایی است، اضافه کرده و خود نیز ۱۲۷ بیت به آن مجموعه افزوده است. مطالب کتاب از طریق مشاهدات شخصی مؤلف، گزارش‌های سیاحان و زائران مکه، اخبار مکتوب جغرافیانویسان، و آرا دانشمندان لغت‌شناس به‌دست آمده است. در این کتاب بخش مربوط به جغرافیای عربستان جنوبی نسبت به عربستان شمالی تفصیل بیشتری دارد. این اثر نخستین‌بار به‌کوشش مولر در ۲ جلد چاپ شده است (لیدن، ۱۸۸۴ـ۱۸۹۱).