دستگاه متری

دستگاه متری (metric system)

دستگاهی برای اوزان و مقادیر. در قرن 18م، در فرانسه ایجاد شد و در قرن 19م، کشورهای دیگر آن را به رسمیت شناختند. در 1960م، گردهمایی بین‌المللی اوزان و مقادیر گزینش جهانیِ دستگاه بین‌المللی اصلاح شدۀ اِس‌ای (SI با تلفظ فرانسه) را با هفت «یکای مبنا» تصویب و پیشنهاد کرد: متر (m) برای طول، کیلوگرم (kg) برای جرم، ثانیه (s) برای زمان، آمپر (A) برای جریان الکتریکی، کلوین (k) برای دمای ترمودینامیکی، شمع (cd) برای شدت درخشندگی، و مول (mol) برای کمیت ماده.

یکاهای تکمیلی. دو یکای تکمیلی نیز به دستگاه اِس‌ای افزوده شده است که عبارت‌اند از رادیان (rad) و استرادیان (sr) برای اندازه‌گیری زاویه‌های تخت و فضایی. همچنین، یکاهای مشتق‌شده‌ای نیز به رسمیت شناخته شده‌اند که با ضرب و تقسیم سادۀ یکاهای مبنا و بدون وارد کردن عدد دیگری در عبارت بیان می‌شوند. یکای وات از آن جمله است.

یکاهای غیر اِس‌ای. برخی از یکاهای غیر اِس‌ای نیز، که به نحو مناسبی برقرار شده‌اند و رسمیت بین‌المللی پیدا کرده‌اند، با یکاهای اِس‌ای به‌کار می‌روند. از آن جمله‌اند دقیقه، ساعت، و روز برای اندازه‌گیری زمان. مضرب‌ها و اجزای یکاهای مبنا یا یکاهای مشتق‌شده نیز با نام‌هایی به‌کار می‌روند که از قدیم به‌ثبت رسیده‌اند. از آن جمله است تُن برای جرم، لیتر برای حجم. مقیاس‌های ویژ‌ه‌ای مثل قیراط متری نیز برای سنگ‌های قیمتی وضع شده است.

پیشوندها. پیشوند‌هایی که با یکاهای متری به‌کار می‌روند عبارت‌اند از تِرا (T) یا میلیون میلیون‌برابر؛ گیگا (G) یا میلیارد (هزارمیلیون) برابر؛ مگا (M) میلیون‌برابر؛ کیلو (K) هزاربرابر؛ هکتو (h) صدبرابر؛ دکا (da) ده‌برابر؛ دسی (d) یک‌دهم؛ سانتی (c) یک‌صدم؛ میلی (m) یک‌هزارم؛ میکرو (μ) یک‌میلیونیم؛ نانو (n) یک‌میلیاردم؛ پیکو (p) یک‌تریلیونیم؛ فمتو (f) یک‌کادریلیونیم؛ و آتو (a) یک‌کنتیلیونیم. در قرن 19م، دستگاه متری در بریتانیا و ایالات متحدۀ امریکا قانونی بود. در 1965م، دولت بریتانیا با انتخاب اِس‌ای به منزلۀ دستگاه اصلی اوزان و مقادیر موافقت کرد، اما در 1978م، اجبار در این زمینه برداشته شد. در اکتبر 1995م، فروشگاه‌های بریتانیا برای معاملات مایعات، جز آبجو، شراب و شیر، و همچنین برای اندازه‌گیری طول به دستگاه متری پیوستند. در 1975م، قانون متری در ایالات متحدۀ امریکا به تصویب رسید.

---