ابراهیم متفرقه

ابراهیم متفرّقه (کولوژوار ۱۶۷۴ـ استانبول ۱۷۴۵م) (Ibrahim Muteferrika)

ابراهیم متفرقه Ibrahim Muteferrika
زادروز	کولوژوار ۱۶۷۴م
درگذشت	استانبول ۱۷۴۵م
ملیت	ترک
شغل و تخصص اصلی	ناشر و مترجم
شغل و تخصص های دیگر	دولتمرد
لقب	متفرقه (لقب ملازمان سلطان و وزیران و پیام گزار سلطان عثمانی)
آثار	اصول الحکم فی نظام الامم (۱۱۴۴ق)؛ ترجمه مجموعه هیئت قدیمه و جدیده تألیف آندرس کلر
گروه مقاله	علم کتابداری و کتاب
جوایز و افتخارات	بنیانگذار صنعت چاپ در ترکیه

ناشر، مترجم و سیاستمدار مجارنژادِ ترک. مشهور به نخستین مؤسس صنعت چاپ در ترکیه است. وی یکی از نوگرایان و دانش‌پروران قرن ۱۷م در این کشور بود. در خانواده‌ای مسیحی به دنیا آمد. نام مجاری‌اش روشن نیست و ابراهیم، نامی است که پس از مسلمان‌شدن برای خود برگزید. پس از آن، تبعیت عثمانی گرفت و به خدمت باب عالی درآمد. زبان‌های ترکی، عربی، فارسی، لاتین، فرانسه و ایتالیایی را فراگرفت. اسلام آوردن ابراهیم و انتقادهای تندش از مسیحیت و سلطنت مادی‌گرایانۀ پاپ، او را در ورود به دربار عثمانی و طی‌کردن مدارج عالی یاری کرد. شمّ سیاسی و صداقت ابراهیم باعث شد که دربار عثمانی او را با عنوان متفرقه (لقب ملازمان سلطان و وزیران و پیام‌گزار سلطان عثمانی)، به اجرای رسالت‌های دیپلماتیک مأمور دارند. او پس از ورود به عثمانی درصدد نشر اندیشه‌های اصلاح‌گرایانۀ خود برآمد. در ۱۱۴۴ق، اصول الحکم فی نظام الاُمم را نوشت و در آن اَشکال نوین حکومت و شیوه‌های ارتش‌های جدید و راهکارهایی برای اصلاح معایب نظام حکومتی عثمانی را شرح داد. شخصیت سیاسی ابراهیم و تسلطی که در کار چاپ و نشر کتاب داشت و نوع کتاب‌هایی که به طبع می‌رساند از چنان برجستگی برخوردار بود که دیگر پیش‌گامان این راه را در گمنامی نهاد و با همۀ اعتباری که در عرصۀ سیاست داشت، جاودانه‌شدن شهرت او بیشتر به عنوان بنیانگذار صنعت چاپ در ترکیه است. اندیشۀ تأسیس چاپخانه را سعید افندی که فرزند سفیر عثمانی بود باعث شد. آن دو لوازم و ماشین‌های چاپ را از وین به استانبول وارد کردند و چون خطر اعتراض محافل محافظه‌کار مذهبی و به‌خصوص خطاطان و نسخه‌برداران کتاب‌های دینی درمیان بود، از شیخ‌الاسلام عبدالله ینی شهری فتوایی در تأیید تأسیس چاپخانه گرفتند با این شرط که چاپخانه از طبع کتب دینی عربی و حتی قرآن خودداری کند تا مبادا صدها نسخه‌بردار و خطاط بیکار شوند. مهم‌ترین کتابی که ابراهیم چاپ کرد، کتاب جغرافیای جهان‌نما نوشتۀ کاتب چلبی مصطفی خلیفه بود که ابراهیم نقشه‌های متعددی بر آن افزود و آن را در قطع بزرگ چاپ کرد. وی مقدمه و حواشی بسیار بر پاره‌ای از انتشاراتش نوشت و مجموعۀ هیئت قدیمه و جدیده تألیف آندرس کلر در حوزۀ ستاره‌شناسی را ترجمه کرد. ابراهیم به منظور تأمین کاغذ چاپخانه، کارخانۀ کاغذسازی در شهر یالووا تأسیس کرد. وی در آینالی کاواک استانبول به خاک سپرده شد و پس از چندی جنازه‌اش به صحن مولوی‌خانه در گالاتا (غَلطه) انتقال یافت.