بلوچی، زبان

بَلوچی، زبان

زبانی از شاخۀ ایرانی شمالی غربی و زبان طوایف قوم بلوچ و در پیوندی نزدیک با زبان‌های پارتی، کردی، تاتی و تالشی. عشایر بلوچ در استان بلوچستان پاکستان و نیز در استان سیستان و بلوچستان ایران و شماری نیز در افغانستان و شبه‌جزیرۀ عربستان مخصوصاً عمان، امارات متحده عربی و کویت به این زبان تکلم می‌کنند. بلوچی زبان رسمی ایالت نیمروز افغانستان است. بلوچی‌زبان‌ها در سرتاسر بخش غربی افغانستان تا مرز ترکمنستان یافت می‌شوند، اما بلوچی فقط از چخانسور به مرکزیت زرنج تا سمت جنوب، زبان محلی اصلی به‌شمار می‌آید و در امتداد درۀ هیرمند به سمت شرق و در سمت جنوب این رود تا مرز پاکستان ادامه می‌یابد. زبان عمدۀ مکران پاکستان نیز بلوچی است. برخی از عشایر براهویی هم به بلوچی تکلم می‌کنند. در ناحیه‌ای که بلوچی زبان عمده است زبان‌های غیر بلوچی نیز وجود دارند که عبارتند از براهویی، که دراویدی است، و دو زبان هندوآریایی جَطگال و کِهترنی که به ترتیب در دشتیاری (مکران ایران) و شرق بلوچستان سخنگو دارد. جمعیت بلوچی‌زبانان حدود ۴میلیون نفر برآورد شده است.

گویش‌های عمدۀ بلوچی که از نظر آواشناسی و صرف و نحو و واژگان با هم فرق‌هایی دارند عبارتند از ۱. رَخشانی که گسترده‌تر از همه است و در ترکمنستان (مرو) و سرتاسر سیستان ایران تا جنوب خاش به آن سخن می‌گویند. سه‌گونۀ محلی رخشانی، کلاتی در کویتۀ پاکستان، پنجگوری در مکران پاکستان و سرحدی در چاغی پاکستان است؛ ۲. سراوانی که در سراوان ایران در جنوب شرقی خاش به آن صحبت می‌شود. سراوانی از گَشت تا کوهک در مرز ایران و پاکستان گسترده است؛ ۳. لاشاری، گویش مردم روستای لاشار در ۱۲۰کیلومتری جنوب ایرانشهر که تا نیکشهر و قصرقند ادامه می‌یابد و در غرب به فنّوج می‌رسد و در آن‌جا با فارسی و بشکردی هم‌مرز می‌شود؛ ۴. کچی که در درۀ کچ واقع در جنوب رشته‌کوه مکران مرکزی پاکستان رواج دارد؛ ۵. گویش‌های ساحلی که در میناب تا چا‌بهار و از شمال تا نیکشهر و قصرقند، و نیز در پاکستان و باریکۀ ساحلی گوادر وپَسنی و اُرماره به آن تکلم می‌شود؛ ۶. گویش‌های تپه‌های شرقی که منحصر به تپه‌های عشایرنشین شرق کویته است.

ادبیات بلوچی شامل اشعار تاریخی و اشعار حماسی و قصه و حکایت و شماری ترانه‌های عاشقانه و اشعار دینی و پندآموز، لالایی و چیستان و شعرهای مربوط به کار است. قسمت عمدۀ ادبیات بلوچی از آغاز قرن ۲۰ پدید آمده است.