قربانی

قربانی (sacrifice)

اصطلاحی کلی در برخی ادیان، به معنی تقدیم موجودی زنده، اعم از انسان، حیوان یا نبات، به پیشگاه خدا یا خدایان برای خشنودی و رضایت خاطر آنان، از طریق کشتن، سوزاندن، و یا مدفون‌کردن آن‌ها. در سرودهای ودایی هندو، قربانی وسیلۀ رستگاری و تقدس است. در برخی فرهنگ‌ها، حیوانات قربانی غالباً گوسفند و بز یا پرنده بودند؛ همچون بسیاری از فرهنگ‌های خاورمیانه در دوران پیش از مسیحیت. در آیین هندو، در اوایل شکل‌گیری فرهنگ ودایی، اسب حیوانی بود که عمدتاً قربانی می‌شد، و در یونان باستان بیشتر گاو نر قربانی می‌کردند. از بدن قربانی گاهی برای پیشگویی استفاده می‌کردند، چنان‌که در یونان باستان کاهن با وارسی دل و رودۀ گوسفندِ قربانی نتیجۀ جنگ یا عملی را پیشگویی می‌کرد. مسلمانان در عید اضحی (قربان) به یادِ فرمان خداوند به ابراهیم مبنی‌بر این‌که به جای پسرش، اسماعیل، قوچی را قربانی کند، گوسفندی می‌کشند و نشان می‌دهند که خدا قربانی‌کردن انسان را منع کرده است. همین قصه در کتاب مقدس نیز هست، با این تفاوت که آن‌جا نام پسر اسحاق است. در دین اسلام، قربانی‌کردن در حج تمتع در روز عید قربان واجب است؛ چنان‌که برای ادای نذر، یا برای کفارۀ گناهی گوسفند یا شتری را ذبح می‌کردند. اعراب عصر جاهلیت اعتقاد داشتند که نباید از قربانی خود بخورند؛ و خون آن را به خانه‌های‌شان می‌مالیدند، اما خداوند در قرآن (حج، ۳۶ و ۳۷) آورده است که از قربانی می‌توانند بخورند. نوعی دیگر از قربانی، کفارۀ قربانی‌کردن حیوانِ درحال اِحرام است که در سورۀ مائده، آیۀ ۹۵ به آن اشاره شده است: «ای مؤمنان درحالی که مُحرِم هستید شکار را نکشید و هر کس از شما عمداً آن را بکشد، بر اوست که به کیفر این کار، نظیر آنچه کشته است از چهارپایان که دو عادل از شما به همانندی آن حکم دهند در حول و حوش کعبه قربانی کند.» از این نوع قربانی، قربانی‌کننده با اجازۀ گیرندۀ صدقه، می‌تواند بخورد. در قرآن علاوه‌بر موارد یادشده از عناوین هَدی (قربانی‌های نشان‌‌دار) و قلائد جمع قلّاده (قربانی‌های قلاده‌دار) در سورۀ مائده (۲ و ۹۷) یاد شده است. قلاده گلوبندی است که بر گردن حیوانی که می‌خواهند آن را قربانی‌ کنند، می‌اندازند تا از دیگر حیوانات تمیز داده شود. هَدی، نیز حیوانی است که به‌منظور قربانی به حرم برده می‌شود و برخی میان این دو تفاوتی قائل نیستند و معتقدند هَدی همان قلائد است. در روایات از امیرالمؤمنین (ع) نقل است: اگر مردم می‌دانستند که قربانی در روز عید اضحی چه اجری دارد، وام می‌گرفتند و قربانی می‌کردند، چه با اولین قطرۀ خون آن صاحب قربانی آمرزیده می‌گردد.