آرامی

آرامی (Aramaic)
زبان قومی سامی به همین نام، پیش از قرن ۱۲پ‌م رایج در شام و بین‌النهرین و آسور بابل، از مهم‌ترین شاخه‌های زبان‌های گروه سامی از خانوادۀ افریقایی و آسیایی (حامی و سامی). این زبان در آغاز زبان گفت‌وگو بود و سپس زبان نوشتار شد. کتیبه‌هایی از زبان آرامی مربوط به قرون ۹ و ۸پ‌م در شام و بین‌النهرین به‌دست آمده است. نیز در کشفیات تخت جمشید، افزارهای سنگی مانند هاون، سینی و جز آن‌ها به زبان و خط آرامی پیدا شده که تاریخ قرن ۵پ‌م روی آن‌ها خورده است. ترجمۀ آرامیِ قطعاتی از کتیبۀ داریوش در بیستون و بر روی پوست در مصر موجود است. در نواحی مختلف آسیای صغیر و بابل، شمال عربستان و فلسطین، ارمنستان و گرجستان اسنادی به زبان آرامی به‌دست آمده است. در افغانستان و پاکستان، کتیبه‌ای از آشوکا به آرامی از قرن ۳پ‌م کشف شده است. با روی‌ کار آمدن سلسله‌های ایرانی، زبان آرامی از رونق افتاد و جای آن را زبان‌های ایرانی میانه، مانند پارتی، سغدی، فارسی میانه (پهلوی) و خوارزمی گرفت. با این همه، الفبای زبان‌های یادشده مأخوذ از آرامی است. در این زبان‌ها برخی کلمات رایج را به آرامی می‌نوشتند، اما به زبان خود می‌خواندند که به این نوع کلمات و این رسم در زبان پهلوی هزوارش می‌گویند. بخش‌هایی از عهد عتیق مانند قسمتی از کتاب عزرا و قسمتی از کتاب دانیال، دو واژه از سفرتکوین و سوره‌ای از کتاب ارمیا به زبان آرامی است. به این بخش از زبان، آرامیِ کتاب مقدس می‌گویند.

زبان آرامی به دو گروه شرقی و غربی تقسیم شد که تفاوت‌هایی در میان آن‌ها دیده می‌شود. آرامی شرقی از دورۀ مسیحیت به‌بعد شامل یهودی ـ بابلی، مندایی و سُریانی بود. امروزه گونه‌ای از آن در میان مسیحیان و یهودیان شرق ارومیه به‌کار می‌رود که به آن اورمَژنایا می‌گویند و لغات فارسی، کردی، ترکی و عربی را در میان آن می‌توان دید. آرامی غربی شامل آرامی مسیحیان فلسطینی و آرامی یهودی است. خط آرامی مأخوذ از خط فنیقی است و ۲۲ حرف دارد که از راست به چپ نوشته می‌شود. خط نوشتاری عبری، نَبَطی، پالمیری، عربی، سُریانی و خط‌های ایرانی پهلوی، سندی، خوارزمی و خطّ خَروشتی هند از خط آرامی اقتباس شده است. بسیاری از واژه‌های آرامی مخصوصاً افعال، ضمایر، حروف اضافه و ربط، به زبان‌های دیگر وارد شدند.