اسپانیا: تفاوت میان نسخه‌ها

}} اِسپانیا (Spain)<br /> [[File:11231200.jpg|thumb|اِسپانيا]]'''موقعیت'''. کشور پادشاهی اسپانیا در اروپای جنوب غربی و در بخش شرقی [[ایبری، شبه جزیره|شبه‌جزیرۀ ایبِری]]<ref>Iberian Peninsula</ref> قرار دارد. از شمال به [[بیسکی، خلیج|خلیج بیسکِی]]<ref>Bay of Biscay</ref> و کشورهای [[فرانسه]] و [[آندورا]]، از شرق و جنوب به [[مدیترانه، دریای|دریای مدیترانه]]، و از غرب به [[پرتغال]] و [[اقیانوس اطلس]] محدود شده است. مساحت این کشور ۵۰۴,۷۸۰ کیلومتر مربع است، و شهر [[مادرید، شهر|مادرید]] پایتخت آن است.

'''سیمای طبیعی'''. کشور اسپانیا در حدود ۸۵ درصد از شبه‌جزیرۀ ایبری را شامل شده و بعد از فرانسه، دومین کشور وسیع اروپای غربی است. طول کرانه‌های مدیترانه‌ای آن ۱,۶۶۰ کیلومتر و طول سواحل آن در اقیانوس اطلس ۷۱۰ کیلومتر است. رشته‌کوه‌های [[پیرنه]]<ref>Pyrenees</ref> با درازای ۴۳۵ کیلومتر واقع در شمال، از ساحل خلیج بیسکی در غرب تا [[مدیترانه، دریای|دریای مدیترانه]] در شرق کشیده شده و اسپانیا را از فرانسه و کشور کوچک آندورا جدا کرده‌اند و [[جبل طارق، تنگه|تنگۀ جبل‌طارق]]<ref>Strait of Gibraltar</ref>، در جنوب، با پهنای حدود پانزده کیلومتر، اسپانیا را از [[افریقا، قاره|قارۀ افریقا]] جدا ساخته است. مهم‌ترین عارضۀ طبیعی اسپانیا فلات (تختال<ref>tableland</ref>) تقریباً خشک و بی‌درختی است با نام مِسِتا سنترال<ref>Meseta Central</ref> که در مرکز کشور جا دارد. ارتفاع میانگین این تختال ۶۰۰ متر است و از رشته‌کوه‌هایی چون: سیِرا دِ گوئاداراما<ref>Sierra De Guadarama</ref>؛ با ارتفاع ۲,۴۲۹ متر، سیرا دِ گرِدوس<ref>Sierra De Gredos</ref>؛ با ارتفاع ۲,۵۹۱ متر، مونتس دِ تولدو<ref>Montes De Toledo</ref>، سیرا مورِنا<ref>Sierra Morena</ref>؛ با ارتفاع ۱,۳۲۳ متر، سِرانیا دِ کوئنکا<ref>Serrania De Cuenca</ref>؛ با ارتفاع ۱,۸۵۴ متر، سیرا دِ لا دِماندا<ref>Serrania de La Demanda</ref> و سیرا دِ گاتا<ref>Sierra De Gata</ref> تشکیل شده و درّه‌های ژرف متعددی آن را قطع می‌کنند. افزون بر تختال مرکزی، کوه‌های [[کوردیرا کانتابریکا]]<ref>Cordillera Cantabrica</ref> در شمال غربی کشور و نیز رشته‌کوه‌های [[سیرا نوادا (اسپانیا)|سیرا نوادا]]<ref>Sierra Nevada</ref> در جنوب کشور، با ارتفاع ۳,۴۷۷ متر در قلّۀ مولاسن<ref>Mulhacen</ref>، از دیگر ارتفاعات اسپانیا محسوب می شوند. [[قناری، جزایر|جزایر قناری]] (کاناری)<ref>Canary Island</ref>، به گویش اسپانیایی ایزلاس کاناریاس<ref>Islas Canarias</ref>، واقع در دوراب<ref>off. shore</ref>های کرانه‌های شمال غربی افریقا، و نیز [[بالیار، جزایر|جزایر بالئار]]<ref>Balearic Islands</ref>، در دوراب‌های غربی دریای مدیترانه، بخشی از خاک اسپانیا محسوب می‌شوند و آتشفشان پیکو دِ تئیده<ref>Pico De Teide</ref> با ارتفاع ۳,۷۱۵ متر، واقع در جزیرۀ تنریفه<ref>Tenerife</ref> (جزایر کاناری)، بلندترین نقطۀ اسپانیا به‌شمار می‌آید. جلگه‌های ساحلی اسپانیا در دریای مدیترانه باریک و حداکثر پهنای آن‌ها حدود ۳۰ کیلومتر است. دلتای روداِبرو<ref>Ebro</ref>، دماغۀ نائو<ref>Cape Nao</ref>، مرداب ساحلی مِنور، دماغۀ پالوس<ref>Cape Palos</ref>، و دماغۀ گاتا<ref>Cape Gata</ref> از عوارض ساحلی مهم مدیترانه‌اند و شهر بارسلون مهم‌ترین و زیباترین شهر ساحلی آن است. اسپانیا در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی نسبتاً خشک و کم‌باران است و مهم‌ترین رودخانه‌های این کشور عبارت‌اند از دوئرو<ref>Duero</ref>، [[ابرو|اِبرو]]، تاخو<ref>Tajo</ref> ([[تاگوس]]<ref>Tagus</ref>)، [[گوادیانا]]<ref>Guadiana</ref>، خوکار<ref>Jucar</ref> و [[گوادالکیویر]]<ref>Guadalquivir</ref>. کشور اسپانیا به هجده منطقۀ خودگردان و چندین استان تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از [[مادرید، شهر|مادرید]]، [[بارسلونا (اسپانیا)|بارسلون]]، [[آلیکانته، شهر|آلیکانته]]<ref>Alicante</ref>، بادالونا<ref>Badalona</ref>، [[بیلبایو|بیلبائو]]<ref>Bilbao</ref>، [[قرطبه]] (کوردووا)<ref>Cordoba</ref>، لاکورونیا<ref>La Coruña</ref>، [[خیخون]]<ref>Gijon</ref>، [[گرانادا، شهر|گرانادا]]<ref>Granada</ref>، اوسپیتالت<ref>Hospitalet</ref>، [[مورسیا، شهر|مورسیا]]<ref>Murcia</ref>، و [[پالما د مایورکا|پالما دِ مایورکا]]<ref>Palma De Mallorca</ref>. نواحی شمالی اسپانیا، از [[گالیسیا (اسپانیا)|گالیسیا]]<ref>Galicia</ref> در غرب تا پیرنۀ غربی، اقلیم دریایی مرطوب دارد. زمستان‌های آن ملایم و تابستان‌های آن نسبتاً خنک است. نواحی مرکزی این کشور اقلیم قاره‌ای دارد و زمستان‌های خیلی سرد و تابستان‌های خیلی گرم از ویژگی‌های آن است. کرانه‌های شرقی و جنوبی آن، اقلیم مدیترانه‌ای دارند و زمستان‌های این مناطق ملایم مایل به گرم و تابستان‌های آن‌ها خشک و بسیار گرم است. میانگین دمای شهر مادرید در دی‌ماه ۵ درجه سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۵ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۴۱۹ میلی‌متر می‌رسد. نواحی مرطوب شمالی را جنگل‌های برگ‌ریز<ref>decidous</ref> فراگرفته و نواحی جنوبی دارای جنگل‌های مخروطی<ref>coniferous</ref> است. بعضی نواحی تختال مرکزی نیز با جنگل‌های مصنوعی، درختچه‌های خشک‌رُست<ref>dry Growing</ref>، و بوته‌زار پوشیده شده است. گونه‌هایی از گربه‌سانان بومی افریقا و پرندگان مهاجر حیات وحش این کشور را تشکیل داده‌اند.

'''اقتصاد'''. اقتصاد سنتی اسپانیا بر محور کشاورزی استوار است و از اواسط دهۀ ۱۹۵۰ صنعت نیز مورد توجه قرار گرفته که پیشرفت آن شایان توجه بوده است. علاوه بر کشاورزی و صنعت، گردشگری نیز یکی از منابع مهم درآمد اسپانیا محسوب می‌شود. با وجود کاهش شمار کشاورزان، به‌کارگیری روش‌های کشاورزی مکانیزه، به‌ویژه در یکی دو دهۀ اخیر، بازده این بخش را به‌میزان قابل توجهی بالا برده است. غلات، محصولات جالیزی، توتون و پنبه محصول عمدۀ اسپانیاست و باغ‌داری و تولید میوه و مرکبات به‌ویژه انگور و زیتون در این کشور رواج کامل دارد. اسپانیا از نظر تولید شراب سومین کشور اروپایی است و جلگه‌های ساحلی غرب آن نیز بیشتر به شالیکاری اختصاص یافته است. با این‌که حدود یک‌پنجم از مساحت اسپانیا را مراتع یا چراگاه‌ها دربرگرفته است، ولی دامداری و تولید فرآورده‌های دامی و لبنی بیشتر به نواحی شمالی منحصر شده است. تأسیسات ماهی‌گیری این کشور نیز اکثراً در کرانه‌های شمالی متمرکز است و بندرهای [[ویگو]]<ref>Vigo</ref> و لاکورونیا از بندرهای مهم صیادی این کشور به‌شمار می‌آیند. اسپانیا در میان کشورهای اتحادیۀ اروپا از نظر صید ماهی دومین کشور بعد از دانمارک است و میزان صید آن به حدود ۱,۲۰۰,۰۰۰ تن می‌رسد. مساحت جنگل‌های اسپانیا حدود ۸.۵میلیون هکتار است و تولید چوب و الوار آن به ۱۵.۵میلیون متر مکعب بالغ می‌شود. اسپانیا از نظر معادن زغال غنی است و بزرگ‌ترین تولیدکنندۀ زغال اروپای غربی به‌شمار می‌رود، و جیوه، آهن، اورانیوم، پتاس، پیریت، روی و فلدسپات نیز از دیگر منابع زیرزمینی آن محسوب می‌شوند. این کشور شدیداً به واردات سوخت‌های فسیلی نیازمند است و بیشتر نیازهای خود را از مکزیک و عربستان سعودی وارد می‌کند. از حدود ۱۸۰میلیارد کیلووات ساعت برق تولیدشدۀ اسپانیا، نوزده درصد به شیوۀ برقابی<ref>hydro electric</ref>، ۳۱ درصد در نیروگاه‌های هسته‌ای و ۵۰ درصد دیگر در نیروگاه‌های حرارتی تولید می‌شود. دولت اسپانیا از دهۀ ۱۹۵۰ از صنعت این کشور حمایت می‌کند و تولید سیمان، فولاد، کاغذ، اسید سولفوریک، پلاستیک، کودهای نیتراته، خودرو، لوازم خانگی، و پوشاک ازجمله فعالیت‌های صنعتی به‌شمار می‌آیند. گردشگری نقش مهمی در عایدات این کشور دارد و علاوه بر تأسیسات وسیع توریستی، که عمدتاً در کرانه‌های دریای مدیترانه ایجاد شده، صنایع دستی مانند مصنوعات چرمی، سرامیک، بلور و کریستال از فرآورده‌های مورد توجه گردشگران است.

'''حکومت و سیاست'''. نظام حاکم بر اسپانیا سلطنتی مشروطۀ چندحزبی با دو مجلس قانون‌گذاری است. شاه اسپانیا در رأس امور قرار دارد و فرماندهی کل نیروهای مسلح برعهدۀ اوست. نخست‌وزیر که دارای مسئولیت اجرایی است، با رأی اکثریت نمایندگان دو مجلس برگزیده می‌شود و طی فرمانی که شاه صادر می‌کند، سرپرستی قوۀ مجریه و تشکیل هیئت دولت را برعهده می‌گیرد. مجلس نمایندگان این کشور ۳۵۰ نماینده و مجلس سنای آن ۲۰۸ عضو دارد که مردم برای مدت چهار سال آنان را انتخاب می‌کنند. [[خوان کارلوس|خوان کارلوس اول]]<ref>Juan Carlos</ref> (متولد ۱۹۳۸) از ۱۹۷۵ مقام سلطنت اسپانیا را عهده‌دار است.

'''مردم و تاریخ'''. جمعیت اسپانیا ۴۶,۱۲۵,۱۵۴ نفر (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن ۹۱.۳ نفر در کیلومتر مربع است. روند افزایش جمعیت این کشور ۱.۸ درصد است و اسپانیایی‌ها ۷۲.۳ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۹۷ درصد از مردم این کشور کاتولیک‌اند و ۷۸ درصدشان در شهرها زندگی می‌کنند و زبان رسمی آنان اسپانیایی کاستیلی<ref>Castilian Spanish</ref> است امید به زندگی در اسپانیا ۷۸ سال است و ۹۷.۶ درصد از بزرگ‌سالان آن باسوادند. شبه‌جزیرۀ ایبریا از حدود ۵۰۰هزار سال پیش مسکونی بوده است و نقاشی دیوار غارهای [[آلتامیرا، غار|آلتامیرا]]<ref>Altamira</ref> از سابقۀ ۲۵هزار تا ۱۰هزار سالۀ این سرزمین حکایت می‌کند. فنیقی<ref>Phoenician</ref>ها، یونانی‌ها و کارتاژی‌ها در قرن ۹پ‌م در کرانه‌های شرقی اسپانیا ساکن شدند و [[سلت]]<ref>Celt</ref>ها سواحل شمالی را برای سکونت برگزیدند. رومی‌ها پس از درهم شکستن سپاه [[هانیبال]]<ref>Hannibal</ref> (۲۴۷ تا ۱۸۲پ‌م) سراسر شبه‌جزیرۀ ایبری را تصرف کردند و زبان و خط لاتینی را در سراسر شبه‌جزیرۀ مزبور رواج دادند. در قرن ۵م، هنگامی که رومیان روبه ضعف نهادند، اقوام ژرمن<ref>Germanic Peoples</ref> از شمال به این سرزمین تاختند و [[ویزیگوت ها|ویزیگوت]]<ref>Visigoth</ref>ها به ترویج مسیحیت پرداختند. فرماندار مسلمان [[طنجه]]<ref>Tangier</ref> در ۷۱۱م اسپانیا را فتح کرد و آن را در تابعیت خلفای [[بنی امیه|بنی‌امیه]]<ref>Umayyad Caliphate</ref> قرار داد و اسپانیا را در قرن‌های ۹ تا ۱۳م به یکی از مراکز مهم فرهنگ و هنر اسلامی بود مبدل ساخت. شارلمانی<ref>Charlemagne</ref> (۷۴۱ تا ۸۱۴م) مورها<ref>Moors</ref> را از فرانسه بیرون راند و [[کاتالونیا، ناحیه خودمختار|کاتالونیا]]<ref>Catalonia</ref>، واقع در شمال شرقی اسپانیا، را به یک کشور مستقل پادشاهی مبدل کرد. پس از آن به مرور شاه‌نشین<ref>kingdom</ref>های دیگری چون [[کاستیل]]<ref>Castile</ref> و آراگون نیز به استقلال رسیدند و در پایان قرن ۱۳م، متصرفات مسلمانان به ناحیۀ گرانادا در جنوب منحصر شد. در ۱۴۶۹ [[فردیناند اول (۱۴۲۳ـ۱۴۹۴م)|فردیناند]]، شاه [[آراگون، ناحیه خودمختار|آراگون]]، و ایزابل<ref>Isabella</ref>، ملکۀ کاستیل، با هم ازدواج کردند و کشور واحدی را پدید آوردند. آنان مسلمانان را از اسپانیا بیرون راندند و گرانادا را در ۱۴۹۲ به متصرفات خود افزودند. هم‌زمان [[کریستوف کلمب]]<ref>Christopher Columbus</ref> (۱۴۵۱ تا ۱۵۰۶) از [[اقیانوس اطلس]] گذشت و قارۀ جدید امریکا را کشف کرد. اکتشافات کریستوف کلمب به پیدایش امپراتوری استعمارگر اسپانیا انجامید و امریکای مرکزی، امریکای جنوبی، و آسیای جنوب شرقی به تصرف اسپانیا درآمد. طی ۲۰۰ سال بعد، سیل ثروت و طلا از قارۀ جدید به اسپانیا سرازیر شد و کشور مزبور به قدرت برتر جهان آن روز تبدیل شد و بخش‌هایی از ایتالیا، [[اتریش]]، [[هلند]] و [[بورگونی]]<ref>Burgundy</ref> فرانسه را به متصرفات خود افزود. [[فیلیپ دوم (۱۵۲۷ـ۱۵۹۸)|فیلیپ دوم]]<ref>Philip II</ref> (۱۵۲۷ـ۱۵۹۸) پرتغال را نیز در ۱۵۸۰م تصرف کرد. او در حمله به انگلستان ناکام ماند و نیروی دریایی اسپانیا، که به [[آرمادای اسپانیا|آرمادا]]<ref>Armada</ref> معروف بود، در نبرد دریایی ۱۵۸۸ از انگلستان شکست خورد و دوران سیادت دریایی اسپانیا به‌سر آمد. این کشور در ۱۶۴۸ هلند و در ۱۶۶۸ پرتغال را هم از دست داد. اسپانیا در جنگ با انقلابیون فرانسه (۱۷۹۴) و نیز در جنگ با [[ناپلیون اول|ناپلئون اول]] (۱۸۰۸) شکست خورد و ژوزف ناپلئون<ref>Joseph Napoleon</ref> برادر ناپلئون اول به پادشاهی اسپانیا منصوب شد. او در ۱۸۱۲ از سلطنت اسپانیا کناره گرفت و خاندان سلطنتی بوربون<ref>Bourbon</ref> پس از سقوط ناپلئون در ۱۸۱۵ زمام امور کشور را بار دیگر به‌دست گرفتند. شاهان خاندان مزبور که تا ۱۹۳۶ یکی پس از دیگری به سلطنت رسیدند، در برقراری نظم و آرامش اسپانیا ناکام ماندند و شرایط بین‌المللی نیز بر هرج و مرج و دشواری‌ کار آنان افزود و جنگ‌ها و زدوخوردهای سیاسی و مسلکی، این کشور را تا پرتگاه سقوط پیش برد. در ۱۹۳۹ ژنرال [[فرانکو، فرانسیسکو (۱۸۹۲ـ۱۹۷۵)|فرانشیسکو فرانکو]]<ref>Francisco Franco</ref> (۱۸۹۲ تا ۱۹۷۵)، که نازی‌های آلمان و فاشیست‌های ایتالیایی از او حمایت می‌کردند، زمام امور کشور را در دست گرفت و در [[جنگ جهانی دوم]] اسپانیا را بی‌طرف اعلام کرد. او پس از پایان جنگ به‌سوی دولت‌های غربی متمایل شد و در ۱۹۵۸ به استقلال مراکش تن درداد. ژنرال فرانکو در ۱۹۷۵ درگذشت، و خوان کارلوس اول از خاندان بوربونی به سلطنت رسید، و آرامش و دموکراسی بر این کشور حاکم شد. اسپانیا در ۱۹۸۲ به عضویت [[سازمان پیمان آتلانتیک شمالی|سازمان پیمان آتلانتیک]] درآمد و در ۱۹۸۵ به اتحادیۀ اروپا پیوست. این کشور در [[پارلمان اروپا]] ۶۴ نماینده دارد.

|+فرمانروایان اسپانیا از 1474

!نام

!مدت حكومت

!&nbsp;

!شاهان

!&nbsp;

!&nbsp;

|فردیناند پنجم

|1474ـ1516

|Ferdinand V

|ایزابل اول (ایزابلای اول)

|1474ـ1504

|Isabel I

|خوانا

|1504

|Juanna

|فیلیپ اول

|1504ـ1506

|Philip I

|كارلوس اول

|1516ـ1556

|Carlos I

|فیلیپ دوم

|1556ـ1598

|Philip II

|فیلیپ سوم

|1598ـ1621

|Philip III

|فیلیپ چهارم

|1621ـ1665

|Philip IV

|كارلوس دوم

|1665ـ1700

|Carlos II

|فیلیپ پنجم

|1700ـ1746

|Philip V

|فردیناند ششم

|1746ـ1759

|Ferdinand VI

|كارلوس سوم (شارل سوم)

|1779ـ1788

|Carlos III

|كارلوس چهارم

|1788ـ1808

|Carlos IV

|فردیناند هفتم

|1808

|Ferdinand VII

|كارلوس چهارم (بازگشت)

|1808

|Carlos IV

|خوسه (ژوزف بناپارت)

|1808ـ1813

|José (Joseph Bonaparte)

|فردیناند هفتم (بازگشت)

|1813ـ1833

|Ferdinand VII

|ایزابل دوم (ایزابلای دوم)

|1833ـ1868

|Isabel II

|فرانسیسكو سرانوئی دو مینگس (نایب‌السلطنه)

|1868ـ1870

|Francisco Serranoy Dominguez

|آمادئو

|1870ـ1873

|Amado

!رؤسای جمهوری اول

!&nbsp;

!&nbsp;

|استانیسلاو فیگوراس ای مورگان

|1873

|Stanislao Figueras y Morgan

|فرانسیسكو پی ای مارگال

|1873

|Francisco pi y Margall

|نیكولاس سالمرون ای آلونسه

|1873

|Nicolás Salmeyón y Alonse

|امیلیو كاستلار ای ریپولی

|1873ـ1874

|Emilio Castelar y Ripolic

!شاهان

!&nbsp;

!&nbsp;

|آلفونسو دوازدهم

|1874ـ1885

|Alfonso XII

|ماریا كریستینا

|1885ـ1886

|Maria Christina

|آلفونسو سیزدهم

|1886ـ1931

|Alfonso XIII

!رؤسای جمهوری دوم

!&nbsp;

!&nbsp;

|نیستو آلكالا سامورا ای تورس

|1931ـ1936

|Niceto Alcalá Zamora y Torres

|مانوئل آسانیا ای دیاس

|1936ـ1939

|Manuel Azańa y Diaz

!رهبر اسپانیا

!&nbsp;

!&nbsp;

|فرانسیسكو فرانكو، ژنرال

|1939ـ1975

|Francisco Franco

!شاه

!&nbsp;

!&nbsp;

|خوان كارلوس اول

|1975ـ

|Juan Carlos I

[[Category:تاریخ جهان]]  

[[Category:اسپانیا و اندلس]]  

[[Category:جغرافیای اروپا]]  

[[Category:جغرافیای انسانی اسپانیا]]  

[[Category:جغرافیای طبیعی اسپانیا]]  

[[Category:قاره ها و کشورها]]  

[[Category:کشورها]]