خوزستان

خوزستان
کشور	ایران
جمعیت	۴,۲۷۴,۹۷۹ نفر (۱۳۸۵ش)
موقعیت	جنوب غربی ایران - جنوب لرستان، غرب چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، شمال استان بوشهر و خلیج فارس، و شرق عراق و استان ایلام
مرکز	اهواز
تعداد شهرستان‌ها	۱۸
تعداد بخش ها	۴۰
شهرهای مهم	آبادان، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، سوسنگرد، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، مسجد سلیمان، و هندیجان
کوه‌های استان	منار (۳,۷۰۱ متر)، کی‌نو، نیل، و لیراب
رودهای استان	اروندرود،کارون، دز، کرخه، مارون، جراحی، و زهره
اقلیم	در نواحی کوهستانی معتدلِ مایل به گرم و خشک - دیگر نواحی خیلی گرم و خشک
تولیدات و صنایع مهم	فرآورده‌های کشاورزی: خرما، غلات، برنج، نیشکر، سبزیجات، چغندر قند، پنبه، دانه‌های روغنی، و علوفه - فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی: تولید و پالایش نفت و گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، ابزارهای الکتریکی، لوله‌های چدنی و آهنی، لوازم خانگی، قند و شکر، لاستیک و مواد پلاستیکی، و پتروشیمی - منابع زیرزمینی: نفت، گاز طبیعی، گچ، و آهک

خوزستان

کتيبه کول فره واقع در هشت کيلومتري شمال شرق دشت ايذه

استانی در جنوب غربی ایران. از شمال به لرستان، از شرق به چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب به استان بوشهر و خلیج فارس، و از غرب به عراق و استان ایلام محدود است. دشت‌های آبرفتی پهناور حدود ۸۰ درصد اراضی این استان و ارتفاعاتی که شاخه‌هایی از گرانکوه زاگرس به شمار می‌روند، حاشیۀ شمالی و شرقی آن را فراگرفته‌اند. کوه منار، با ارتفاع ۳,۷۰۱ متر که در حاشیۀ شمال شرقی استان قرار دارد، بلندترین نقطۀ آن است و کوه‌های کی‌نو، نیل، و لیراب دیگر بلندی‌های این استان محسوب می‌شوند. بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانه‌های ایران، یعنی کارون، دز، و کرخه، که همگی از کوه‌های زاگرس سرچشمه می‌گیرند، در این استان جریان دارند و رودخانۀ مارون، جراحی، و زهره از دیگر زهاب‌های آن به‌شمار می‌روند؛ اروندرود بخشی از مرز این استان و کشور عراق را تشکیل می‌دهد. کرانه‌های جنوبی خوزستان از خورها و بریدگی‌های چندی تشکیل یافته و بندرهای مهمی همچون خرمشهر، آبادان، ماهشهر، و بندر امام را در خود جای داده است. اقلیم آن در نواحی کوهستانی معتدلِ مایل به گرم و خشک و در دیگر نواحی خیلی گرم و خشک است. این استان از نظر کشاورزی بسیار مستعد است و مهم‌ترین فرآورده‌های کشاورزی آن عبارت‌اند از خرما، غلات، برنج، نیشکر، سبزیجات، چغندر قند، پنبه، دانه‌های روغنی، و علوفه. سدهای متعددی که بر روی رودخانه‌های کارون و کرخه بسته شده به باروری هرچه بیشتر آن افزوده‌اند. فعالیت‌های صنعتی و اقتصادی این استان عبارت‌اند از تولید و پالایش نفت و گاز طبیعی، مصالح ساختمانی، ابزارهای الکتریکی، لوله‌های چدنی و آهنی، لوازم خانگی، قند و شکر، لاستیک و مواد پلاستیکی، و پتروشیمی. نفت، گاز طبیعی، گچ، و آهک مهم‌ترین منابع زیرزمینی آن به‌شمار می‌آیند. استان خوزستان با ۴,۲۷۴,۹۷۹ نفر (۱۳۸۵) جمعیت از هجده شهرستان و ۴۰ بخش با مرکزیت اداری شهر اهواز تشکیل یافته است و برخی از شهرهای مهم آن عبارت‌اند از آبادان، اندیمشک، ایذه، بندر ماهشهر، بهبهان، خرمشهر، دزفول، سوسنگرد، رامهرمز، شادگان، شوش، شوشتر، مسجد سلیمان، و هندیجان. خوزستان از روزگار دور (حدود‌۵هزار سال پ‌م) مهد تمدن درخشانی بود و با همسایگان و نواحی پیرامون خود روابط تجاری و سیاسی داشت. دولت باستانی عیلام، که حدود‌۵هزار سال پیش پدید آمد، در همین سرزمین روبه توسعه نهاد و شهر شوش را به پایتختی برگزید. آشوریان به فرماندهی آشور بانی‌پال در ۶۴۰پ‌م دولت عیلام را برانداختند و حکومت آنان را به اَنزان (اَنشان) منحصر کرد. خوزستان در روزگار هخامنشیان، مجد و عظمت دیرین خود را بازیافت و شهر شوش رونق پیشین خود را به‌‌دست آورد و به‌‌منزلۀ پایتخت زمستانی هخامنشیان برگزیده شد. ساسانیان، که خوزستان را جزئی از ولایت نیم‌روز (جنوب) به‌حساب می‌آوردند، شهرها و پل‌های فراوانی در آن سرزمین احداث کردند. شاپور اول ساسانی، اسیران رومی را در عمران و تأسیس سدی معروف به شادِروان یا بند قیصر به‌کار گماشت و نخستین دانشگاه ایران را در گُندی‌شاپور بنا نهاد و اعراب را به شهرنشینی و عمران روستاها تشویق کرد. در دوران بعد از اسلام تا حملۀ تیموریان، خوزستان موقعیت خود را همچنان حفظ و توجه خلفای عرب و حکام آنان را جلب کرد. از برافتادن خلفای عباسی تا روی کار آمدن صفویان، خاندان مشعشعیان بر خوزستان حکومت داشتند و در ظاهر تابع دولت مرکزی ایران بودند. نادرشاه افشار در ۱۱۱۵ش مشعشعیان را از خوزستان راند. پس از قتل نادرشاه خوزستان گرفتار خشکسالی و ویرانی شد و سدّ میزان، که به فرمان نادرشاه ساخته شده بود، درهم شکسته شد و قبایل عرب از هر سو شورش کردند. کریم‌خان زند شورشیان را سرکوب و امنیت را در آن‌جا برقرار کرد. در دوران قاجار، انگلیسی‌ها در خوزستان به اعمال نفوذ پرداختند و امتیاز کشتی‌رانی در رود کارون را از ناصرالدین‌شاه قاجار دریافت کردند. قرارداد ۱۲۲۵ش، که به قرارداد ارزروم معروف است، مرز ایران و عثمانی را در خوزستان و دیگر نواحی غرب کشور تعیین کرد و به اعمال نفوذ والیان بغداد و تحریک عشایر عرب خوزستان خاتمه داد. ناصرالدین‌شاه شهر اهواز کنونی را بنا نهاد و آن را ناصری نامید. کسب امتیاز نمایندگان فرانسه برای کاوش‌های باستان‌شناسی در شوش و کسب امتیاز ویلیام ناکس دارسی از شاه قاجار برای کاوش و استخراج نفت نیز مربوط به‌همین زمان است. پیداشدن نفت در خوزستان و مداخلات بریتانیا، آشفتگی اوضاع خوزستان را موجب شد و شیخ خزعل، که از سوی بریتانیا حمایت می‌شد، علم استقلال برافراشت. رضاشاه پهلوی، شیخ خزعل را وادار به تسلیم کرد و قدرت حکومت مرکزی ایران را در آن سامان تحکیم بخشید و موجبات امنیت و عمران را در سرزمین مزبور فراهم کرد. در تقسیمات کشوری (۱۲۸۵ و ۱۳۱۶) خوزستان جزئی از استان ششم بود و لرستان را نیز شامل می‌شد. در ۱۳۴۰ خوزستان از استان مزبور جدا شد و استان خوزستان را پدید آورد.

استان خوزستان
مرکز	اهواز
شهرستان‌ها	آبادان آغاجاری امیدیه اندیکا اندیمشک اهواز ایذه باغ‌ملک باوی بهبهان حمیدیه خرمشهر دزپارت دزفول دشت آزادگان رامشیر رامهرمز شادگان شوش شوشتر صیدون کارون کرخه گتوند لالی ماهشهر مسجدسلیمان هفتکل هندیجان هویزه
شهرها	آبادان آبژدان آزادی آغاجاری ابوحمیظه اروندکنار الوان الهایی امیدیه اندیمشک اهواز ایذه باغ‌ملک بستان بندر امام خمینی بندر ماهشهر بهبهان بیدروبه تراز ترکالکی تشان جایزان جنت‌مکان جولکی چم‌گلک چمران چوئبده حر ریاحی حسینیه حمزه حمیدیه خرمشهر خنافره دارخوین دزآب دزفول دهدز رامشیر رامهرمز ربیع رغیوه رفیع زهره سالند سرداران سردشت سوسنگرد سیاه‌منصور شادگان شاوور شرافت شوش شوشتر شیبان شیرین‌شهر صفی‌آباد صیدون فتح‌المبین قلعه تل قلعه خواجه کوت عبدالله کنعان کوت سیدنعیم گتوند گُل‌گیر لالی مسجدسلیمان مقاومت ملاثانی منصوریه میانرود میانکوه مینوشهر میداوود هفتکل هندیجان هویزه ویس سماله صالح شهر گوریه
جاذبه‌های گردشگری	معبد چغازنبیل سازه‌های آبی شوشتر آرامگاه یعقوب لیث آسیاب‌های آبی دزفول آبشار شوی چاه شماره یک ایوان کرخه بازار کهنه (دزفول) پارک ملی دز بند میزان پل بند لشکر پل سفید اهواز پل قدیم (دزفول) پل و سد شادروان شوشتر تالاب شادگان تالاب هور العظیم تپه چغامیش تفریحگاه ساحلی دز دریاچه سد دز دریاچه سد کرخه دانشگاه گندی‌شاپور سد دز سد کرخه شوش (شهر باستانی) شهر باستانی آسک قلعه ارجان قلعه سلاسل قلعه شوش کاخ فیلیه دا و دختر هفت‌تپه مسجد جامع خرمشهر مسجد جامع (دزفول) مزار رودبند (دزفول) مسجد رنگونی‌های آبادان موزه آبادان دانشگاه نفت پل تاریخی کوت سید صالح مسجد تاریخی پل فولاد محوطه تاریخی حمیدیه قدمگاه خضر نبی دریاچه شط تمی حمام شاه رکن‌الدین مسجد جامع شوشتر