ابتلاء و عدم ابتلاء

ابتلاء و عدم ابتلاء
اصطلاحی در اصول فقه، از شرایط تنجیز (قطعیت و قاطعیت) علم اجمالی این است که تمام اطراف علم اجمالی مورد «ابتلاء» باشد، والا جای اصل برائت است. مثلاً به فردی که در ایران است و به هیچ‌وجه به کشور چین سفر نخواهد کرد بگوییم بر تو حرام است از مشروبی مخصوص که در یکی از شهرهای ایتالیا به عمل می‌آید و در یخچال شهردار رُم نگهداری می‌شود بنوشی. چنین نهیی بی‌مورد و قبیح است زیرا تحصیل حاصل است. همان‌گونه که امر چنینی نیز قبیح است. ملاک و معیار رکاکت چنین امر یا نهی‌هایی عرف و عقل و عملکرد عقلاست. پس اگر بعضی از اطراف علم اجمالی از محل ابتلاء خارج باشد، آن علم اجمالی منجّز نخواهد بود، اعم از این‌که خروج از محل ابتلاء به سبب عدم دسترسی و غیرمقدور بودن مورد باشد (همانند مثال فوق) و یا عدم انگیزه و بلکه انگیزۀ بر عدم باشد.