لایه ازون: تفاوت میان نسخه‌ها
Mohammadi2 (بحث | مشارکت‌ها) (تغییرمسیر به ازون، لایه حذف شد) برچسب: تغییرمسیر حذف شد |
Mohammadi2 (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
لایۀ اُزون (ozone layer) | |||
لایۀ نازک گاز [[ازون]]<ref>ozone</ref> در [[جو|جوّ]]<ref>atmosphere</ref> فوقانی [[زمین]]<ref>Earth</ref>. کرۀ زمین را در برابر پرتوهای زیان‌بار فرابنفش محافظت می‌کند. بر اثر آسیب این لایه، حفره‌ای به ابعاد یک قاره بر فراز [[جنوبگان، قاره|جنوبگان]]<ref>Antarctica</ref> تشکیل شده است. ایجاد این حفره تا حدودی ناشی از انتشار ترکیب‌های کلروفلوئوروکربن<ref>Chloro Fluoro Carbons (CFC)</ref> (سی‌اف‌سی‌ها) بوده است، اما بسیاری از واکنش‌ها ازون موجود در جو را تخریب می‌کنند. [[اکسید نیتروژن]]<ref>nitrogen oxide</ref>، [[کلر]]<ref>chlorine</ref>، و اتم‌های [[بروم|بُرُم]]<ref>bromine</ref> در این امر دخیل‌اند. گمان می‌رود لایۀ اُزون با آهنگی حدود پنج درصد در هر دَه سال برفراز اروپای شمالی تحلیل می‌رود. تحلیل لایۀ اُزون به‌سوی جنوب در کرانه‌های [[مدیترانه، دریای|مدیترانه]]<ref>Mediterranean</ref> و بخش جنوبی [[امریکا، ایالات متحده|ایالات متحده]] در حال گسترش است، اما کاهش ازون بر فراز مناطق قطبی بارزترین جلوۀ تأثیر جهانی این پدیده است. سطوح ازون برفراز [[شمالگان]]<ref>The Arctic</ref> از 1987م تا بهار 1997م بیش از دَه درصد افت کرد، اگرچه غلظت سی‌اف‌سی‌ها و سایر ترکیب‌های شیمیایی صنعتی که بر اثر تابش [[خورشید]]<ref>Sun</ref> لایۀ ازون را تخریب می‌کنند، در این مدت کاهش یافت. تصور می‌رود این افت ناشی از گرداب گسترش‌یابندۀ هوای سردی است که در آرام سپهرتحتانی<ref>lower stratosphere</ref> بر فراز شمالگان تشکیل می‌شود و به ازبین‌رفتن فزایندۀ ازون می‌انجامد. احتمال می‌رود که حفره‌ای برفراز شمالگان به بزرگی حفره‌ای که بر فراز جنوبگان است تا چند دهۀ دیگر برای نیمکرۀ شمالی خطرآفرین باشد. در اکتبر 1998م، وسعت حفرۀ لایۀ اُزون سه برابر وسعت خاک ایالات متحد امریکا بود. در پاییز 2000، وسعت حفرۀ لایۀ ازون از هر زمان دیگر بیشتر بود. ناظران امیدوار بودند که وسعت این حفره در 1998م ناشی از پدیدۀ اِل نینیو<ref>El Niño</ref> باشد و دیگر هرگز وسیع‌تر نشود. در آوریل 1991م، اطلاعات ماهواره‌ای دریافتی از سازمان فضانوردی ایالات متحده امریکا نشان داد که لایۀ ازون از 1978 تا 1990م در نیمکرۀ شمالی 4 تا 8 درصد، و در نیمکرۀ جنوبی 6 تا 10 درصد تحلیل رفته است. از 1989 تا 1996م، لایۀ ازون برفراز جنوبگان حدود 40 درصد کاهش یافت. لایۀ ازون برفراز ایالات متحده امریکا در 1993م حدود 12٫6 درصد کاهش یافت. در سپتامبر 1996م، میزان ازون در جوّ فوقانی به پایین‌ترین حدّ خود رسید. | |||
نسخهٔ ۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۰
لایۀ اُزون (ozone layer)
لایۀ نازک گاز ازون[۱] در جوّ[۲] فوقانی زمین[۳]. کرۀ زمین را در برابر پرتوهای زیان‌بار فرابنفش محافظت می‌کند. بر اثر آسیب این لایه، حفره‌ای به ابعاد یک قاره بر فراز جنوبگان[۴] تشکیل شده است. ایجاد این حفره تا حدودی ناشی از انتشار ترکیب‌های کلروفلوئوروکربن[۵] (سی‌اف‌سی‌ها) بوده است، اما بسیاری از واکنش‌ها ازون موجود در جو را تخریب می‌کنند. اکسید نیتروژن[۶]، کلر[۷]، و اتم‌های بُرُم[۸] در این امر دخیل‌اند. گمان می‌رود لایۀ اُزون با آهنگی حدود پنج درصد در هر دَه سال برفراز اروپای شمالی تحلیل می‌رود. تحلیل لایۀ اُزون به‌سوی جنوب در کرانه‌های مدیترانه[۹] و بخش جنوبی ایالات متحده در حال گسترش است، اما کاهش ازون بر فراز مناطق قطبی بارزترین جلوۀ تأثیر جهانی این پدیده است. سطوح ازون برفراز شمالگان[۱۰] از 1987م تا بهار 1997م بیش از دَه درصد افت کرد، اگرچه غلظت سی‌اف‌سی‌ها و سایر ترکیب‌های شیمیایی صنعتی که بر اثر تابش خورشید[۱۱] لایۀ ازون را تخریب می‌کنند، در این مدت کاهش یافت. تصور می‌رود این افت ناشی از گرداب گسترش‌یابندۀ هوای سردی است که در آرام سپهرتحتانی[۱۲] بر فراز شمالگان تشکیل می‌شود و به ازبین‌رفتن فزایندۀ ازون می‌انجامد. احتمال می‌رود که حفره‌ای برفراز شمالگان به بزرگی حفره‌ای که بر فراز جنوبگان است تا چند دهۀ دیگر برای نیمکرۀ شمالی خطرآفرین باشد. در اکتبر 1998م، وسعت حفرۀ لایۀ اُزون سه برابر وسعت خاک ایالات متحد امریکا بود. در پاییز 2000، وسعت حفرۀ لایۀ ازون از هر زمان دیگر بیشتر بود. ناظران امیدوار بودند که وسعت این حفره در 1998م ناشی از پدیدۀ اِل نینیو[۱۳] باشد و دیگر هرگز وسیع‌تر نشود. در آوریل 1991م، اطلاعات ماهواره‌ای دریافتی از سازمان فضانوردی ایالات متحده امریکا نشان داد که لایۀ ازون از 1978 تا 1990م در نیمکرۀ شمالی 4 تا 8 درصد، و در نیمکرۀ جنوبی 6 تا 10 درصد تحلیل رفته است. از 1989 تا 1996م، لایۀ ازون برفراز جنوبگان حدود 40 درصد کاهش یافت. لایۀ ازون برفراز ایالات متحده امریکا در 1993م حدود 12٫6 درصد کاهش یافت. در سپتامبر 1996م، میزان ازون در جوّ فوقانی به پایین‌ترین حدّ خود رسید.