آسیا، قاره: تفاوت میان نسخه‌ها

آسیا، قاره (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۱۱ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۰۸

۱۷ بایت حذف‌شده ، ۱ سال پیش

بدون خلاصۀ ویرایش

Automoderated users، ربات‌ها، دیوان‌سالاران، checkuser، مدیران رابط کاربری، moderation، Moderators، پنهانگران، مدیران، userexport، سرویراستار

۴۷٬۳۰۹

ویرایش

@@ خط ۱۲: / خط ۱۲: @@
 '''تقسیمات سیاسی'''. قارۀ آسیا از ۴۷ کشور به شرح زیر تشکیل می‌شود: [[افغانستان]]، [[آذربایجان، جمهوری|آذربایجان]]، [[ارمنستان]]، [[اندونزی]]، [[ایران]]، [[اردن]]، [[رژیم اشغالگر قدس]]، [[امارات متحده عربی|امارات متحدۀ عربی]]، [[ازبکستان]]، [[بحرین]]، [[بنگلادش]]، [[بوتان (کشور)|بوتان]]، [[برونیی|برونئی]]، [[پاکستان]]، [[تاجیکستان]]، [[تایوان]]، [[تایلند]]، [[ترکیه]]، [[ترکمنستان]]، [[ژاپن]]، [[چین]]، [[سوریه]]، [[سنگاپور]]، [[سری لانکا|سری‌لانکا]]، [[عراق]]، [[عربستان سعودی]]، [[عمان (کشور)|عمان]]، [[فیلیپین]]، [[قبرس]]، [[قرقیزستان]]، [[قزاقستان]]، [[قطر]]، [[کامبوج]]، [[کره شمالی]]، [[کره جنوبی|کرۀ جنوبی]]، [[کویت]]، [[گرجستان]]، [[لایوس|لائوس]]، [[لبنان]]، [[مالزی]]، [[مالدیو]]، [[مغولستان]]، [[میانمار]] (برمه)، پنال، [[ویتنام]]، [[هند]] و [[یمن]] و علاوه بر آن بخش وسیعی از کشور [[روسیه]] ([[سیبری]]) و نیز بخشی از خاک [[مصر]] (صحرای سینا).
-'''زمین‌شناسی'''. قارۀ آسیا متشکل از تعداد بسیاری واحدهای زمین‌شناسی جدا، با منشأ و سن متفاوت است. کمربند هیمالیا<ref>Himalayan belt</ref> تودۀ اصلی مرکزی و شمالی آسیا را از دو بلوک پایدار جنوبی یعنی شبه‌قارۀ هند و عربستان جدا می‌کند. این بلوک‌های جنوبی در ابتدا بخشی از جنوب ابرقارۀ باستانی [[گندوانالند]]<ref>Gondwanaland</ref> بودند که در دوران [[فانروزوییک، ایون|فانروزوئیک]]<ref>Phanerozoic</ref> پسین، بعد از شکافتگی گندوانا، به آسیا پیوستند. بخش شمالی آسیا قسمتی از قارۀ باستانی [[لوراسیا]]<ref>Laurasia</ref> است و از کراتون‌هایی باستانی ساخته شده است که بر اثر فعالیت کمربندهای متحرک در دوران فانروزوئیک پیشین جدا شده‌اند. کمربند هیمالیا به‌صورت شرقی‌‌‌‌‌‌ـ‌غربی از مدیترانه در [[خاورمیانه]] تا هیمالیا کشیده شده است و سپس، در جهت جنوبی چرخیده، از برمه، مالزی و اندونزی می‌گذرد. این کمربند، کمربند متحرکی بسیار بزرگ و با عمری طولانی است که به تناوب از دوران فانروزوئیک فعال بوده و هنوز هم فعال است. لوراسیای آسیایی منطقۀ قاره‌ای پهناوری از شمال رشته‌کوه‌های هیمالیا است که اکنون گرانکوهی پایدار است و تعدادی از پهنه‌های سپری باستانی از دوران پرکامبرین<ref>Precambrian</ref> را شامل می‌شود. سکوی سیبری<ref>Siberian Platform</ref> بزرگ‌ترین سپری است که بخش جنوبی قارۀ آسیا را پوشانده و متشکل از سنگ‌های پرکامبرین است که به‌صورت گرانکوه‌هایی از میان پوشش ضخیم رسوبات دوران اخیر بیرون آمده‌اند. در گرانکوه آنابار<ref>Anabar</ref>، در بخش مرکزی سکو، سنگ‌هایی دگرگونی با درجات بالا، متعلق به دوران پیشین تا اواسط دورۀ [[پرکامبرین]]، با توالیِ زمین‌های هموارِ دورۀ پرکامبرین پسین احاطه شده‌اند. گرانکوه اَلدان<ref>Aldan</ref> در جنوب شرقی سکوی سیبری شامل سنگ‌های بسیار پیر با دگرگونی درجات بالا، مربوط به دورۀ پرکامبرین پیشین، است که با رسوبات دگرگون‌شدۀ دورۀ پرکامبرین میانی و [[گرانیت|گرانیت‌]]<nowiki/>ها به‌هم پیوسته‌اند. [[طلا]] به‌صورت رگه یا معدن آبرفتی در این سنگ‌های یافت می‌شود. در بخش‌های شمال شرقی و شمال غربی سکو، مناطق وسیعی از سنگ‌های دورۀ پرکامبرین پیشین وجود دارد و مبین آن است که کمربندهای متحرک حدود ۱۶۰۰ تا ۸۰۰میلیون سال قبل فعال بوده‌اند. شبه‌جزیرۀ [[تایمیر، بخش خودمختار|تایمیر]] در شمال سکوی سیبری قرار دارد و شامل گرانکوهی از سنگ‌های دگرگونی پرکامبرین است که وسیعاً در کمربند چین جوان‌تری از دورۀ پالئوزوئیک ادغام شده است. تعدادی بلوک پایدار نیز از دوران پرکامبرین در آسیای شرقی وجود دارد که در میان کمربندهای چین پالئوزوئیک پیشین، در شرق چین، منچوری و کره، محفوظ مانده‌اند. سنگ‌های جوان‌تر لوراسیای آسیایی در بعضی مناطق که کاملاً از هم جدایند، یافت می‌شوند. در غرب سکّوی سیبری، توالی ضخیمی از رسوبات [[مزوزوییک|مزوزوئیک]] و ترشیری در زیر زمین‌های پست غربی سیبری قرار گرفته است. این مناطق از غرب به کمربند متحرک پالئوزوئیک بالایی در کوه‌های اورال می‌رسند. در شمال غربی، سکوی سیبری با سامانۀ درۀ کافتی دریاچۀ بایکال قطع می‌شود. جنوب سکو منطقه‌ای هم‌تافته از کمربندهای متحرک پالئوزوئیک است. در شرق سکو، در چین، هم‌تافته‌ای از کمربندهای چین مزوزوئیک قرار دارد. در حاشیۀ شرقی قارۀ آسیا، جزایر کمانی حاصل از کمربند متحرک و هنوز فعالِ دور اقیانوس آرام قرار دارند. سامانۀ درۀ کافتی بایکال سامانه‌ای کافتی و کمانی از دوران ترشیری است. این سامانه تقریباً به طول ۲هزار کیلومتر در امتداد حاشیۀ جنوبی کراتون سیبری کشیده شده است و سری‌ای از ناوه‌های گسلی، شامل توده‌هایی ضخیم از نهشته‌های رسوبی و سنگ‌های آتشفشانی، است. دریاچۀ بایکال در بخش مرکزی کافت و حدود ۳ کیلومتر زیر بلوک‌ها، در هر طرف درۀ کافتی، قرار گرفته است.
+'''زمین‌شناسی'''. قارۀ آسیا متشکل از تعداد بسیاری واحدهای زمین‌شناسی جدا، با منشأ و سن متفاوت است. کمربند هیمالیا<ref>Himalayan belt</ref> تودۀ اصلی مرکزی و شمالی آسیا را از دو بلوک پایدار جنوبی یعنی شبه‌قارۀ هند و عربستان جدا می‌کند. این بلوک‌های جنوبی در ابتدا بخشی از جنوب ابرقارۀ باستانی [[گندوانالند]]<ref>Gondwanaland</ref> بودند که در دوران [[فانروزوییک، ایون|فانروزوئیک]]<ref>Phanerozoic</ref> پسین، بعد از شکافتگی گندوانا، به آسیا پیوستند. بخش شمالی آسیا قسمتی از قارۀ باستانی [[لوراسیا]]<ref>Laurasia</ref> است و از کراتون‌هایی باستانی ساخته شده است که بر اثر فعالیت کمربندهای متحرک در دوران فانروزوئیک پیشین جدا شده‌اند. کمربند هیمالیا به‌صورت شرقی‌‌‌‌‌‌ـ‌غربی از مدیترانه در [[خاورمیانه]] تا هیمالیا کشیده شده است و سپس، در جهت جنوبی چرخیده، از برمه، مالزی و اندونزی می‌گذرد. این کمربند، کمربند متحرکی بسیار بزرگ و با عمری طولانی است که به تناوب از دوران فانروزوئیک فعال بوده و هنوز هم فعال است. لوراسیای آسیایی منطقۀ قاره‌ای پهناوری از شمال رشته‌کوه‌های هیمالیا است که اکنون گرانکوهی پایدار است و تعدادی از پهنه‌های سپری باستانی از دوران پرکامبرین<ref>Precambrian</ref> را شامل می‌شود. سکوی سیبری<ref>Siberian Platform</ref> بزرگ‌ترین سپری است که بخش جنوبی قارۀ آسیا را پوشانده و متشکل از سنگ‌های پرکامبرین است که به‌صورت گرانکوه‌هایی از میان پوشش ضخیم رسوبات دوران اخیر بیرون آمده‌اند. در گرانکوه آنابار<ref>Anabar</ref>، در بخش مرکزی سکو، سنگ‌هایی دگرگونی با درجات بالا، متعلق به دوران پیشین تا اواسط دورۀ [[پرکامبرین]]، با توالیِ زمین‌های هموارِ دورۀ پرکامبرین پسین احاطه شده‌اند. گرانکوه اَلدان<ref>Aldan</ref> در جنوب شرقی سکوی سیبری شامل سنگ‌های بسیار پیر با دگرگونی درجات بالا، مربوط به دورۀ پرکامبرین پیشین، است که با رسوبات دگرگون‌شدۀ دورۀ پرکامبرین میانی و [[گرانیت|گرانیت‌]]<nowiki/>ها به‌هم پیوسته‌اند. [[طلا]] به‌صورت رگه یا معدن آبرفتی در این سنگ‌های یافت می‌شود. در بخش‌های شمال شرقی و شمال غربی سکو، مناطق وسیعی از سنگ‌های دورۀ پرکامبرین پیشین وجود دارد و مبین آن است که کمربندهای متحرک حدود ۱۶۰۰ تا ۸۰۰میلیون سال قبل فعال بوده‌اند. شبه‌جزیرۀ [[تایمیر، بخش خودمختار|تایمیر]] در شمال سکوی سیبری قرار دارد و شامل گرانکوهی از سنگ‌های دگرگونی پرکامبرین است که وسیعاً در کمربند چین جوان‌تری از دورۀ پالئوزوئیک ادغام شده است. تعدادی بلوک پایدار نیز از دوران پرکامبرین در آسیای شرقی وجود دارد که در میان کمربندهای چین پالئوزوئیک پیشین، در شرق چین، منچوری و کره، محفوظ مانده‌اند. سنگ‌های جوان‌تر لوراسیای آسیایی در بعضی مناطق که کاملاً از هم جدایند، یافت می‌شوند. در غرب سکّوی سیبری، توالی ضخیمی از رسوبات [[مزوزوئیک]] و ترشیری در زیر زمین‌های پست غربی سیبری قرار گرفته است. این مناطق از غرب به کمربند متحرک پالئوزوئیک بالایی در کوه‌های اورال می‌رسند. در شمال غربی، سکوی سیبری با سامانۀ درۀ کافتی دریاچۀ بایکال قطع می‌شود. جنوب سکو منطقه‌ای هم‌تافته از کمربندهای متحرک پالئوزوئیک است. در شرق سکو، در چین، هم‌تافته‌ای از کمربندهای چین مزوزوئیک قرار دارد. در حاشیۀ شرقی قارۀ آسیا، جزایر کمانی حاصل از کمربند متحرک و هنوز فعالِ دور اقیانوس آرام قرار دارند. سامانۀ درۀ کافتی بایکال سامانه‌ای کافتی و کمانی از دوران ترشیری است. این سامانه تقریباً به طول ۲هزار کیلومتر در امتداد حاشیۀ جنوبی کراتون سیبری کشیده شده است و سری‌ای از ناوه‌های گسلی، شامل توده‌هایی ضخیم از نهشته‌های رسوبی و سنگ‌های آتشفشانی، است. دریاچۀ بایکال در بخش مرکزی کافت و حدود ۳ کیلومتر زیر بلوک‌ها، در هر طرف درۀ کافتی، قرار گرفته است.
 '''آسیای مرکزی'''. کمربندهای متحرک پالئوزوئیک کوه‌های منطقۀ مغولستان و آسیای مرکزی را تا جنوب سکوی سیبری دربرگرفته‌اند. این کمربندها، که شامل رسوبات دوران‌های پرکامبرین پیشین تا پالئوزوئیک‌اند، و نیز تودۀ نفوذی گرانیت در فازهای فعالیت کمربند کوه‌زایی (← [[کوه_زایی|کوه‌زایی]]) در دوران پرکامبرین پیشین و ازمنۀ کالدونی و هرسی‌نین نقش داشته‌اند. نهشته‌های مزوزوئیک و ترشیری از نوع قاره‌ای، در داخل و به موازات کمربندهای چین یافت می‌شوند و عموماً ناآشفته‌اند. همۀ مناطق مذکور برآمدگی‌های تفریقی عظیمی دارند و جوش‌سنگ‌های ضخیمی از بلوک‌های برآمدگی و نهشته‌های تعدادی از حوضه‌ها براثر سایش تشکیل شده‌اند.