میرزا فتحعلی خان صاحب دیوان

میرزا فتحعلی خان صاحب دیوان (1236-1314ق)

از دولتمردان دورۀ قاجار، و داماد فتحعلی شاه. او فرزند حاجی میرزا علی اکبر قوام الملک شیرازی، و نوۀ محمد ابراهیم خان کلانتر شیرازی اعتمادالدوله، صدر اعظم آقا محمد خان، بود. حاج هاشم شیرازی واحد العین جد بزرگش بود. میرزا فتحعلی خان در 1255ق به تهران رفت و در دیوان استیفا به خدمت مشغول و سپس حاکم ورامین شد. او حسابدار چند شهر از جمله قزوین و همدان بود. طی دوران زندگی‌اش، 9 صدراعظم را درک کرد. تا 1269ق، به میرزا فتحعلی خان مستوفی معروف بود و پس از مرگ میرزا محمد شفیع آشتیانی در 1273ق، که ملقب بود به صاحب دیوان، ناصرالدین شاه این لقب را به او داد. در 1284ق، وزیر مسعود میرزا ظل‌السلطان، پسر ناصرالدین شاه، شد.

در 1290ق، و زمانی که ناصرالدین شاه قصد سفر به فرنگ را داشت، او را به سمت وزیر نظامی منصوب کرد. در 1298ق، پیشکار ظل‌السلطان در حکومت فارس شد و از 1308 تا 1310ق استاندار خراسان و متولی آستان قدس رضوی بود. پس از مرگ فتحعلی شاه، با دخترش خرم بهار خانم احترام الدوله دختر مهد علیا مادر اورنگ زیب میرزا ازدواج کرد. او در زمان جنبش تنباکو، حاکم خراسان بود. باغ دلگشا از او در شیراز به یادگار مانده است. در 1290ق، ناصرالدین شاه دستور داد که یکصد هزار ذرع از زمین‌های دارالخلافه تهران به او واگذار شود.