کیمیایی، مسعود (تهران ۱۳۲۰ش - )

مسعود کیمیایی
زادروز	تهران 7 مرداد ۱۳۲۰ش
ملیت	ایرانی
شغل و تخصص اصلی	کارگردان و فیلمنامه‌نویس
سبک	موج نو
آثار	قیصر (۱۳۴۸)؛ خاک (۱۳۵۲)؛ گوزن‌ها (۱۳۵۳)؛ سرب (۱۳۶۷)؛ دندان مار (۱۳۶۸)؛ تجارت (۱۳۷۳)؛ ضيافت (۱۳۷۴)؛ سلطان (۱۳۷۵)؛ حکم (۱۳۸۴)؛ جرم (۱۳۸۹)؛ قاتل اهلی (۱۳۹۵)؛ خون شد (۱۳۹۸)
گروه مقاله	سینما
خویشاوندان سرشناس	پولاد کیمیایی (فرزند)؛ گیتی پاشایی (همسر سابق)؛ فائقه آتشین (همسر سابق)
جوایز و افتخارات	جایزۀ بهترین کارگردانی از دومین دورۀ جشن سینمایی سپاس (1348)

مسعود کیمیایی و ناصر تقوایی

از راست: پولاد کیمیایی، مسعود کیمیایی، رضا یزدانی

کیمیایی- سر صحنۀ فیلم قیصر به همراه بهروز وثوقی

مسعود کیمیایی (تهران 7 مرداد ۱۳۲۰ش- )

فیلمنامه‌نویس و کارگردان ایرانی. از کارگردانان اصلی جریان موج نوی سینمای ایران. فيلمسازی را با دستياری ساموئل خاچيکيان در فيلم‌های ضربت (1343) و خداحافظ تهران (1345) آغاز کرد. در فیلم‌هایش‌ زندگی آدم‌های‌ ناسازگار،‌ یاغی‌ و زخم‌خوردۀ اجتماع را به ‌‌تصویر می‌کشد. در نخستین‌ فیلمش‌،‌ بیگانه ‌بیا (۱۳۴۷)، به ‌ترسیم‌ چهرۀ‌ آدم‌هایی‌ پرداخت‌ که در اجتماع مصداق نداشتند. با قیصر (۱۳۴۸) در مسیر دیگری قدم گذاشت؛ ‌ضدقهرمان‌های‌ این فیلم تصویر ناخوشایندی از جامعه را ترسیم می‌کردند، که با فیلم‌های‌ بعدی‌اش‌ رضا موتوری‌‌ (۱۳۴۹)، بلوچ‌ (۱۳۵۱)، خاک ‌‌(۱۳۵۲)، و گوزن‌ها (۱۳۵۳) عمق بیش‌تری یافتند. این ضدقهرمان‌ها نمایندۀ نسلی بودند که بدبختی و فروافتادگی به‌ معنای شکست قطعی‌شان‌ نبود‌، بلکه‌ نشان‌دهندۀ سرسختی‌ و مقاومتی‌ بدفرجام در مقابل شقاوت‌ و تباهی‌، و گویای‌ پاک‌باختگی‌ و جوانمردی آنان بود‌. با این‌که توانست‌ در همۀ‌ دوره‌ها خود را با شرایط‌ و سیاست‌های‌ فیلمسازی‌ هماهنگ‌ کند، همیشه نتوانست قهرمان‌هایی همدلی‌برانگیز بیافریند. کیمیایی فیلمسازی‌ داستان‌پرداز است و وجه‌ امتیازش خلق ‌هیجان‌ و فضای ملتهب‌ و رنگینی‌ است‌ که‌ گاه‌ فیلم‌هایش را از سایر آثار سینمای ایران متمایز می‌سازد. با این حال در تعداد زیادی از آثارش ضعف فیلمنامه و اشکالات فنی قابل توجهی به چشم می‌خورد که همواره نقد تند نویسندگان سینمایی را در پی داشته است. علاوه بر این پاره‌ای منتقدان کارنامۀ فیلمسازی کیمیایی را (جز معدودی از آثارش) در ادامۀ جریان سینمای عامیانۀ فیلم‌فارسی می‌دانند. وی در گذر سالیانی بالغ بر 50 سال فعالیت فیلمسازی (جز دورۀ آغاز فیلمسازی‌اش- قبل از انقلاب) با فراز و فرودهای زیادی به کار پرداخته است. کما این‌که طی این چهل سال اخیر تعدادی کم‌تر از انگشتان یک دست از فیلم‌هایش مورد توجه منتقدان سینمایی قرار گرفته است. کیمیایی فیلمنامۀ همۀ فیلم‌هایش را خود نوشته است.

کیمیایی در سال‌های آغاز فعالیتش دو فیلم را با اقتباس از متون ادبیات معاصر فارسی با عناوین داش آکل (اقتباس از اثر صادق هدایت) و خاک (اقتباس از رمان آوسنه باباسبحان محمود دولت‌آبادی) ساخته که اولی را از بهترین نمونه‌های اقتباس سینمایی از ادبیات فارسی دانسته‌اند و دومی با نقد و اعتراض دولت‌آبادی همراه شد. کیمیایی جز تعدادی از آثار پیش از انقلابش همواره با عدم موفقیت در جشنواره‌ها مواجه بوده و طی این‌همه سال تنها برای فیلم قیصر از جشنواره‌ای معتبر جایزۀ بهترین کارگردانی دریافت کرده است.

پولاد کیمیایی، پسرش، در دو دهۀ گذشته نقش قهرمان (اصلیِ) تعدادی از آثار کیمیایی را بازی کرده. همسر دومش، گیتی پاشایی، علاوه بر سفر سنگ، آهنگسازی چند اثر دیگر او را که در دهۀ 1360ش ساخته شده‌اند برعهده داشته است. گوگوش (فائقه آتشین) پس از درگذشت گیتی پاشایی تا پیش از مهاجرتش از ایران، به عنوان همسر سوم کیمیایی با او زندگی کرده است.

برخی از جوایز و افتخارات

جایزۀ بهترین کارگردانی از دومین دورۀ جشن سینمایی سپاس (1348) برای قیصر؛ جایزۀ بهترین فیلم از چهارمین دورۀ جشن سینمایی سپاس (1350) برای داش‌آکل؛ جایزۀ بهترین فیلم از ششمین دورۀ جشن سینمایی سپاس (1352) برای خاک؛ سیمرغ بلورین بهترین فیلم از بیست و نهمین دوره جشنواره فیلم فجر (1389) برای جرم؛ چند جایزۀ نه چندان مهم از جشنواره‌های بین‌المللی برای فیلم‌های سفر سنگ، دندان مار و...

فیلم‌شناسی (کارگردانی سینما)

• بيگانه بيا (۱۳۴۷)
• قيصر (۱۳۴۸)
• رضا موتوری (۱۳۴۹)
• داش آکل (۱۳۵۰)
• بلوچ (۱۳۵۱)
• خاک (۱۳۵۲)
• گوزن‌ها (۱۳۵۳)
• غزل (۱۳۵۵)
• سفر سنگ (۱۳۵۶)
• خط قرمز (۱۳۶۰)
• تيغ و ابريشم (۱۳۶۴)
• سرب (۱۳۶۷)
• دندان مار (۱۳۶۸)
• گروهبان (۱۳۶۹)
• رد پای گرگ (۱۳۷۰)
• تجارت (۱۳۷۳)
• ضيافت (۱۳۷۴)
• سلطان (۱۳۷۵)
• مرسدس (۱۳۷۶)
• فرياد (۱۳۷۷)
• اعتراض (۱۳۷۸)
• سربازهای جمعه (۱۳۸۲)
• حکم (۱۳۸۴)
• رئيس (۱۳۸۵)
• محاکمه در خيابان (۱۳۸۷)
• جرم (۱۳۸۹)
• متروپل (۱۳۹۲)
• قاتل اهلی (۱۳۹۵)
• خون شد (۱۳۹۸)
• خائن‌کشی (1400)