گنبدهای سنگی توران‌پشت

از گنبدهای توران‌پشت

مجموعۀ چهار برج گنبدشکل نه چندان مرتفع در قبرستان قدیمی توران‌پشت، بر فراز تپه‌ای در 80 کیلومتری شهر یزد. توران‌پشت روستایی از توابع شهرستان تفت، با تاریخی کهن و بقایای آثار تاریخی از دوره‌های پیش از اسلام تا قاجار است. در این‌جا قبرستان بسیار کهنی است که در آن سنگ قبرهای سیاهی از قرون پنجم تا نهم و سنگ‌های مرمر تراش‌خورده‌ای از قرن دهم تا عصر حاضر وجود دارد. بر بالای تپه‌های مشرف به ده، چهار بقعۀ گنبدشکل به رسم و شیوۀ معماری مناطق شمالی ایران و نظیر گنبد عالی ابرقو برپا بوده که همه رو به خرابی رفته و یکی که به گنبد شیخ جنید شهرت دارد، در دوره اخیر مرمت و نوسازی گردیده است. به نظر می‌رسد این گنبدها مربوط به قرن ششم یا هفتم هجری (از آثار دورۀ سلجوقیان و اتابکان یزد) باشند.

مشخصات کلی گنبدها، به ترتیب از سمت پایین جاده به بالای تپه:

• بقعۀ سید گل‌سرخ: بنایی هشت‌ضلعی و سنگی است که سقف و بدنۀ آن فروریخته و هر ضلع آن دارای طاقنماسازی است.
• بقعۀ پیر مراد: بنای سنگی شش‌ضلعی که سقف و نیمی از اطراف آن ویران شده و دو درگاه آن پابرجاست.
• بقعۀ چهل دختران: بنایی سنگی و هشت‌ضلعی که گنبدی بلند از سنگ داشته است.
• بقعۀ شیخ جنید: بنای سنگی هشت‌ضلعی، مرتفع و بسیار محکم که ویرانی‌های آن مرمت شده است. ارتفاع بنا ۱۵ متر است. در داخل بنا، صورت قبری وجود دارد و بر دیوارۀ آن، محراب بلندی ساخته‌اند که مقداری از کتیبهٔ کوفی آن که به نیل بر گچ نوشته‌اند، باقی مانده است. گویا این بقعه که نسبت به باقی بیش‌تر مورد توجه بوده، در سال 1321ش به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است. این بقعه در اصل مقبره‌ای متعلق به ابی طاهر عماد از امرای سلجوقی است که توسط فرزندش در سال 543ق ساخته شده است. کتیبۀ آجری بقعه که حاوی اسم مدفون بنا و سازندۀ آن و تاریخ ساخت است در موزۀ ایران باستان نگه‌داری می‌شود.

---

• روزنامۀ ایران: پنج‌شنبه ۲۸ امرداد ۱۳۹۵، شماره ۶۲۸۹
• گنبد شیخ جُنید تفت