آسیا، گیاهان

لاله واژگون

شب بو

آسیا، گیاهان (Plants of Asia)

مجموعۀ گیاهان قارۀ آسیا که حداقل چهار واحد از واحدهای گیاهی جهان را در خود جای داده است: منطقۀ سیبری، منطقۀ چین ـ ژاپن، منطقۀ آسیای غرب و مرکزی، و منطقۀ هند‌ـ‌مالزی. منطقۀ سیبری در شرق رشته‌کوه‌های اورال قرار دارد و در آن گیاهان گل‌دار بومی اندک و عمدتاً از تیرۀ شب‌بو (چلیپاییان) است، اما گونه‌هایی از گیاهان باغچه‌ای و زینتی مانند برگنیا، زنبق سیبری، پیاز سیبری، و زبان در قفای گل‌درشت بومی این منطقه‌اند. مجموعۀ گیاهان اصلی جنگل‌های شمال از مخروطیان، و از نظر تنوع گونه‌ای غنی‌تر از قرینۀ اروپایی خود است و در آن نوئل، نرّاد، لاریکس و کاج سیبریایی دیده می‌شود. هرچه به سمت شرق پیش برویم از نوئل و نرّاد کاسته، و در بخش‌های قاره‌ای شرق سیبری کاملاً نایاب می‌شود. جنگل‌های لاریکس، حدود ۲میلیون کیلومتر مربع از سرزمین سیبری را پوشانده‌اند. پوشش گیاهی کوه‌های شمال شرق آسیا، بیشتر شامل عناصر قطبی‌ـ‌کوهستانی است. در شمال جنگل‌های مخروطی، بوته‌های کوتاه‌قد و عناصر توندرا وجود دارند. منطقۀ چین‌ـ‌ژاپن با داشتن جنگل‌های خزان‌پذیر، جنگل‌های گرم و مرطوب، و رویش‌های کوهستانی غنی‌ترین پوشش گیاهی را در نیمکرۀ شمالی دارد. شاید دلیل اصلی این امر تأثیر کمتر دوران یخبندان پلئیستوسن بر این منطقه، نسبت به مناطق مشابه در اروپا و شمال امریکا، بوده است. این منطقه، منبع بسیاری از گیاهانی است که امروزه برای باغبانان مشهورند، ازجمله کلماتیس کوهی و گونه‌ای رز با نام علمی Rosa rugosa. در این منطقه، رشته‌کوه‌های هیمالیا قرار دارد. در منطقۀ چین‌ـ‌هیمالیا، بیش از ۷۰۰ گونۀ گیاهی گزارش شده است. منطقۀ جنوبی چین‌ـ‌ژاپن، به جهت وجود نظریه‌های مربوط به منشأ گیاهان گل‌دار، اهمیت دارد؛ مثلاً به‌نظر می‌رسد که اقلیم خاص منطقۀ یون‌نان، مناسب‌ترین منطقۀ تحول نهاندانگان است. پراکنش گیاهی منطقۀ بیابانی خشک و کوهستانی غرب و مرکز آسیا محدود است. منطقۀ تبت بزرگ‌ترین منطقۀ مرتفع دنیاست. این منطقه از شرق تا غرب، ۲هزار کیلومتر، و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۴۵۰۰ متر است. دره‌های بسیار عمیق، مناطق باتلاقی و زیستگاه‌های بیابانی هر کدام پوشش خاص خود را دارند. در بیابان‌های آسیای مرکزی که باران سالانه کم است و در بهار و تابستان ریزش دارد، پوشش گیاهی شامل گیاهان بوته‌ای سازگار با زیستگاه‌های شنی ازجمله گونه‌های درمنه، علف‌ها، گیاهان سازگار با شرایط شوری و تعداد زیادی درختان مجاور نهرها و رودخانه‌ها ازجمله نارون پاکوتاه است و همچون دیگر بیابان‌ها، تعداد متنوعی از گیاهان کوته‌زی وجود دارد که با بارش بهاره، به‌سرعت می‌رویند. بیابان‌های شنی، بوته‌های خاصی از قبیل تاغ دارند. برخی گونه‌های بسیار باارزش نیز در شمال ایران و آسیای صغیر وجود دارند، از قبیل لالۀ واژگون، یاسمنِ سفید، نرگسِ درختی تاجیو چنار. منطقۀ هند‌ـ‌مالزی با داشتن جنگل‌های بارانی استوایی، یکی از پیچیده‌ترین رویشگاه‌های دنیا را در خود جای داده است. این منطقۀ غنی، دارای ۲۵هزار گونۀ گل‌دار و حدود دَه درصد از گیاهان دنیاست. خانوادۀ ارکیده، با داشتن ۴هزار گونه، بزرگ‌ترین خانوادۀ گیاهی این منطقه است. از معروف‌ترین گیاهان این منطقه گیاه انگلِ Rafflesia arnoldi است. جنگل‌های موسمی هند و جنوب شرق آسیا به‌سبب تولید یکی از مرغوب‌ترین الوارهای دنیا، یعنی ساج، مشهورند. محصولات و فرآورده‌های درختان Shorea robusta در شمال هند، مهم‌ترین محصولات تجاری مناطق گرمسیری آسیاست.

---