دستگاه گوارش: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:




همه اندام‌ها و بافت‌های [[بدن]] در گوارش غذا مشارکت دارند. در جانوران، این اندام‌ها شامل [[دهان]]، [[معده]]<ref>stomach</ref>، [[روده|روده‌]]<ref>intestine</ref>ها، و غدد مرتبط با آن‌هایند. طی فرآیند [[گوارش]]<ref>digestion</ref>، غذا با روش‌های فیزیکی و شیمیایی به عناصر مختلفی تجزیه می‌شود که بدن برای به‌دست آوردن انرژی و تولید و ترمیم بافت به آن‌ها نیاز دارد. گوارش از دهان شروع و در معده کامل می‌شود. بعد از آن، بیشتر مواد مغذی در رودۀ کوچک جذب می‌شوند، از دیوارۀ روده به جریان خون وارد می‌شوند، و باقی‌ماندۀ غذا تغلیظ شده و به‌صورت مدفوع در رودۀ بزرگ ذخیره می‌شود. پرندگان دو اندام گوارشی اضافی، با نام چینه‌دان<ref>crop</ref> و سنگدان<ref>gizzard</ref>، دارند. در جانوران کوچک‌تر و ساده‌تر، مثل عروس‌های دریایی، دستگاه گوارش شامل یک فرورفتگی ساده، معروف به حفرۀ گوارشی، و یک دهان است که غذا از آن‌جا به‌داخل برده می‌شود. مواد هضم‌شدنی در این حفره حل و جذب، و باقی‌ماندۀ غذا از دهان بیرون ریخته می‌شود. دستگاه گوارش انسان در اصل مشتمل بر لولۀ گوارش<ref>alimentary canal</ref> است؛ یعنی مجرایی که از دهان شروع می‌شود و تا حلق، مری، معده، رودۀ کوچک و بزرگ، و راست‌روده ادامه می‌یابد و به مخرج ختم می‌شود. غذا از طول این مجرا با کمک حرکات دودی عبور می‌کند. این حرکات بر اثر انقباض و استراحت متناوب و غیر ارادی ماهیچۀ جدار لوله گوارش ایجاد شده و باعث نرم‌شدن غذا و مخلوط‌شدن آن با شیره‌های گوناگون گوارشی می‌شود. بیشتر شیره‌های گوارشی حاوی آنزیم‌های گوارشی<ref>digestive enzymes</ref>اند؛ موادی شیمیایی که واکنش‌های تجزیۀ غذا را سرعت می‌بخشند. شیره‌های گوارشی<ref>digestive juices</ref> دیگر نیز از غدد بزاقی کیسۀ صفرا و لوزالمعده، که بخشی از لولۀ گوارش‌اند، به‌داخل این لوله ترشح می‌شوند. ‌چربی‌ها، پروتئین‌ها، و کربوهیدرات‌ها، شامل نشاسته<ref>starches</ref>‌ها و مواد قندی غذاها، حاوی مولکول‌های بسیار پیچیده‌ای‌اند و تجزیه می‌شوند. (← [[رژیم غذایی]]<ref>diet</ref>؛ [[تغذیه]]<ref>nutrition</ref>). نشاسته‌ها و مواد قندی پیچیده<ref>complex sugars</ref> به قند‌های ساده<ref>simple sugar</ref>، چربی<ref>fat</ref>ها به اسیدهای چرب<ref>fatty acids</ref> و گلیسرول<ref>glycerol</ref>، و پروتئین<ref>protein</ref>ها به اسیدهای آمینه<ref>amino acids</ref> و پپتیدها<ref>peptides</ref> تبدیل می‌شوند. غذاهایی مانند ویتامین<ref>vitamins</ref>ها، مواد معدنی<ref>minerals</ref>، و آب برای جذب و ورود به جریان خون نیازی به تجزیه ندارند. رودۀ کوچک، که محل اصلی گوارش و جذب است، به سه بخش دوازدهه<ref>duodenum</ref>، تهی‌روده<ref>jejunum</ref>، و تهی‌گاهی<ref>leum</ref> تقسیم می‌شود. سطح غشای مخاطی<ref>membrane</ref> روده را تعداد فراوانی برجستگی‌های ریز با نام پُرز<ref>villi</ref> می‌پوشاند که سطح جذب را افزایش داده و باعث انتشار مواد غذایی گوارش‌یافته به مویرگ‌های واقع در زیر بافت پوششی<ref>epithelium</ref> می‌شوند.
همه اندام‌ها و بافت‌های [[بدن]] در گوارش غذا مشارکت دارند. در جانوران، این اندام‌ها شامل [[دهان]]، [[معده]]<ref>stomach</ref>، [[روده|روده‌]]<ref>intestine</ref>ها، و غدد مرتبط با آن‌هایند. طی فرآیند [[گوارش]]<ref>digestion</ref>، غذا با روش‌های فیزیکی و شیمیایی به عناصر مختلفی تجزیه می‌شود که بدن برای به‌دست آوردن [[انرژی (زیست شناسی)|انرژی]] و تولید و ترمیم بافت به آن‌ها نیاز دارد. گوارش از دهان شروع و در معده کامل می‌شود. بعد از آن، بیشتر مواد مغذی در رودۀ کوچک<ref>small intestine</ref> جذب می‌شوند، از دیوارۀ روده به جریان [[خون]] وارد می‌شوند، و باقی‌ماندۀ غذا تغلیظ شده و به‌صورت [[مدفوع]] در رودۀ بزرگ ذخیره می‌شود. پرندگان دو اندام گوارشی اضافی، با نام [[چینه دان|چینه‌دان]]<ref>crop</ref> و [[سنگدان]]<ref>gizzard</ref>، دارند. در جانوران کوچک‌تر و ساده‌تر، مثل عروس‌های دریایی، دستگاه گوارش شامل یک فرورفتگی ساده، معروف به حفرۀ گوارشی، و یک دهان است که غذا از آن‌جا به‌داخل برده می‌شود. مواد هضم‌شدنی در این حفره حل و جذب، و باقی‌ماندۀ غذا از دهان بیرون ریخته می‌شود. دستگاه گوارش انسان در اصل مشتمل بر لولۀ گوارش<ref>alimentary canal</ref> است؛ یعنی مجرایی که از دهان شروع می‌شود و تا [[حلق]]، مری، معده، رودۀ کوچک و بزرگ، و راست‌روده ادامه می‌یابد و به مخرج ختم می‌شود. غذا از طول این مجرا با کمک حرکات دودی عبور می‌کند. این حرکات بر اثر انقباض و استراحت متناوب و غیر ارادی ماهیچۀ جدار لوله گوارش ایجاد شده و باعث نرم‌شدن غذا و مخلوط‌شدن آن با شیره‌های گوناگون گوارشی می‌شود. بیشتر شیره‌های گوارشی حاوی آنزیم‌های گوارشی<ref>digestive enzymes</ref>اند؛ موادی شیمیایی که واکنش‌های تجزیۀ غذا را سرعت می‌بخشند. شیره‌های گوارشی<ref>digestive juices</ref> دیگر نیز از غدد بزاقی کیسۀ صفرا و لوزالمعده، که بخشی از لولۀ گوارش‌اند، به‌داخل این لوله ترشح می‌شوند. ‌چربی‌ها، پروتئین‌ها، و کربوهیدرات‌ها، شامل نشاسته<ref>starches</ref>‌ها و مواد قندی غذاها، حاوی مولکول‌های بسیار پیچیده‌ای‌اند و تجزیه می‌شوند. (← [[رژیم غذایی]]<ref>diet</ref>؛ [[تغذیه]]<ref>nutrition</ref>). نشاسته‌ها و مواد قندی پیچیده<ref>complex sugars</ref> به قند‌های ساده<ref>simple sugar</ref>، چربی<ref>fat</ref>ها به اسیدهای چرب<ref>fatty acids</ref> و گلیسرول<ref>glycerol</ref>، و پروتئین<ref>protein</ref>ها به اسیدهای آمینه<ref>amino acids</ref> و پپتیدها<ref>peptides</ref> تبدیل می‌شوند. غذاهایی مانند ویتامین<ref>vitamins</ref>ها، مواد معدنی<ref>minerals</ref>، و آب برای جذب و ورود به جریان خون نیازی به تجزیه ندارند. رودۀ کوچک، که محل اصلی گوارش و جذب است، به سه بخش دوازدهه<ref>duodenum</ref>، تهی‌روده<ref>jejunum</ref>، و تهی‌گاهی<ref>leum</ref> تقسیم می‌شود. سطح غشای مخاطی<ref>membrane</ref> روده را تعداد فراوانی برجستگی‌های ریز با نام پُرز<ref>villi</ref> می‌پوشاند که سطح جذب را افزایش داده و باعث انتشار مواد غذایی گوارش‌یافته به مویرگ‌های واقع در زیر بافت پوششی<ref>epithelium</ref> می‌شوند.


دهان، حلق، و مری. فرآیند گوارش در دهان با جویدن و ترشح بزاق شروع می‌شود. هدف از جویدن، له‌کردن و نرم‌کردن غذاها به‌صورت ذرات کوچک است. بزاق از سه جفت غده<ref>gland</ref> با نام‌های بناگوشی<ref>parotid</ref>، تحت فکی<ref>submandibular</ref>، و زیرزبانی<ref>sublingual</ref> به‌داخل دهان ترشح می‌شود. غده بناگوشی بزاقی آبکی، و دو غدۀ دیگر بزاق چسبناکی حاوی موسین<ref>mucin</ref> ترشح می‌کنند. بزاق، به‌سبب وجود آنزیم پتیالین<ref>ptyalin</ref>، عمل شیمیایی مهمی دارد که طی آن، نشاستۀ غذای پخته را به نوعی قند با نام مالتوز<ref>maltose</ref> تبدیل می‌کند. همچنین، بزاق غذا را مرطوب می‌سازد، به‌طوری که به‌کمک زبان و کام به‌صورت گلوله‌های کوچک نرم درمی‌آید. وقتی غذا به اندازه کافی جویده شد، لقمه‌های کوچک به کمک زبان به عقب دهان و حلق رانده می‌شوند. در این هنگام، عمل غیر ارادی بلع با کمک حرکات ماهیچه‌ای غذا را به مری و از آن‌جا به معده هدایت می‌کند.
'''دهان، حلق، و مری'''. فرآیند گوارش در دهان با جویدن و ترشح بزاق شروع می‌شود. هدف از جویدن، له‌کردن و نرم‌کردن غذاها به‌صورت ذرات کوچک است. بزاق از سه جفت غده<ref>gland</ref> با نام‌های بناگوشی<ref>parotid</ref>، تحت فکی<ref>submandibular</ref>، و زیرزبانی<ref>sublingual</ref> به‌داخل دهان ترشح می‌شود. غده بناگوشی بزاقی آبکی، و دو غدۀ دیگر بزاق چسبناکی حاوی موسین<ref>mucin</ref> ترشح می‌کنند. بزاق، به‌سبب وجود آنزیم پتیالین<ref>ptyalin</ref>، عمل شیمیایی مهمی دارد که طی آن، نشاستۀ غذای پخته را به نوعی قند با نام مالتوز<ref>maltose</ref> تبدیل می‌کند. همچنین، بزاق غذا را مرطوب می‌سازد، به‌طوری که به‌کمک زبان و کام به‌صورت گلوله‌های کوچک نرم درمی‌آید. وقتی غذا به اندازه کافی جویده شد، لقمه‌های کوچک به کمک زبان به عقب دهان و حلق رانده می‌شوند. در این هنگام، عمل غیر ارادی بلع با کمک حرکات ماهیچه‌ای غذا را به مری و از آن‌جا به معده هدایت می‌کند.


معده. در دهانۀ معده، سوراخ فم‌المعده<ref>cardiac orifice</ref> قرار دارد که هنگام ورود غذا به حال استراحت و باز است و پس از آن منقبض و بسته می‌شود. غشای مخاطی معده را بافت پوششی استوانه‌ای می‌پوشاند که پر از فرورفتگی‌های ریزی به‌نام غدد معدی<ref>gastric glands</ref> است. این غدد در اثر برخورد غذا به آن‌ها و تحریک، شیرۀ معدی<ref>gastric juice</ref> ترشح می‌کنند. بافت ماهیچه‌ای معده حرکاتی ایجاد می‌کند که غذا را به‌شکل چرخشی به‌طرف روده می‌راند، اما باب‌المعده یا اسفنکتر پیلور<ref>pylour</ref> (سوراخ خروجی معده) فقط در پاسخ به تحریک اسیدی باز می‌شود. غذایی که از مری می‌آید، بر اثر ترشحات بزاقی قلیایی است و در معده باقی می‌ماند تا در نتیجۀ مخلوط شدن با اسید هیدرو کلریدریک شیرۀ معدی حالت اسیدی پیدا کند. همچنین، شیرۀ معدی حاوی آنزیم پپسین<ref>pepsin</ref> است که به‌صورت پپسنوژن<ref>pepsinogen</ref> غیر فعالی ترشح می‌شود. این آنزیم پروتئازی<ref>protease</ref> است که پروتئین‌های غذا را به پلی‌پپتید<ref>polypeptid</ref> تبدیل می‌کند. در نوزادان، آنزیمی با نام رنین<ref>rennin</ref> موجب انعقاد شیر می‌شود و آن را به‌حالت پنیر درمی‌آورد. حدود 30 دقیقه بعد از خوردن غذا، معده شروع به تشکیل ماده‌ای به نام کیموس<ref>chyme</ref> می‌کند که غذایی نیمه‌هضم‌شده و نیمه‌جامد است و آن را به‌طرف روده می‌فرستد. به هر حال، حدود سه ساعت طول می‌کشد که محتویات معده کاملاً خالی شود.
'''معده'''. در دهانۀ معده، سوراخ فم‌المعده<ref>cardiac orifice</ref> قرار دارد که هنگام ورود غذا به حال استراحت و باز است و پس از آن منقبض و بسته می‌شود. غشای مخاطی معده را بافت پوششی استوانه‌ای می‌پوشاند که پر از فرورفتگی‌های ریزی به‌نام غدد معدی<ref>gastric glands</ref> است. این غدد در اثر برخورد غذا به آن‌ها و تحریک، شیرۀ معدی<ref>gastric juice</ref> ترشح می‌کنند. بافت ماهیچه‌ای معده حرکاتی ایجاد می‌کند که غذا را به‌شکل چرخشی به‌طرف روده می‌راند، اما باب‌المعده یا اسفنکتر پیلور<ref>pylour</ref> (سوراخ خروجی معده) فقط در پاسخ به تحریک اسیدی باز می‌شود. غذایی که از مری می‌آید، بر اثر ترشحات بزاقی قلیایی است و در معده باقی می‌ماند تا در نتیجۀ مخلوط شدن با اسید هیدرو کلریدریک شیرۀ معدی حالت اسیدی پیدا کند. همچنین، شیرۀ معدی حاوی آنزیم پپسین<ref>pepsin</ref> است که به‌صورت پپسنوژن<ref>pepsinogen</ref> غیر فعالی ترشح می‌شود. این آنزیم پروتئازی<ref>protease</ref> است که پروتئین‌های غذا را به پلی‌پپتید<ref>polypeptid</ref> تبدیل می‌کند. در نوزادان، آنزیمی با نام رنین<ref>rennin</ref> موجب انعقاد شیر می‌شود و آن را به‌حالت پنیر درمی‌آورد. حدود 30 دقیقه بعد از خوردن غذا، معده شروع به تشکیل ماده‌ای به نام کیموس<ref>chyme</ref> می‌کند که غذایی نیمه‌هضم‌شده و نیمه‌جامد است و آن را به‌طرف روده می‌فرستد. به هر حال، حدود سه ساعت طول می‌کشد که محتویات معده کاملاً خالی شود.


رودۀ کوچک و بزرگ. رودۀ کوچک42<ref>small intestine</ref> شیرۀ  لوزالمعده<ref>pancreatic juice</ref>ای ترشح می‌کند. لوزالمعده و کیسۀ صفرا، از طریق مجاری خود که به دوازدهه یا ابتدای رودۀ کوچک باز می‌شوند، ترشحاتشان را به روده می‌ریزند. شیرۀ لوزالمعده‌ای حاوی سه آنزیم است: تریپسین<ref>trypsin</ref>، که به‌صورت تریپسینوژن<ref>trypsinogen</ref> ترشح می‌شود و بر پروتئین‌ها بیشتر از شیرۀ معدی اثر می‌کند و آن‌ها را به اسیدهای آمینه تبدیل می‌کند؛ آمیلاز<ref>amylase</ref>، که نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند و در واقع عمل بزاق را ادامه می‌دهد؛ و لیپاز<ref>lipase</ref> که چربی‌ها را به گلیسرول و اسید‌های چرب<ref>fatty acids</ref> تبدیل می‌کند. صفرا<ref>bile</ref> به خودی خود هیچ عمل گوارشی ندارد، اما به‌کار لیپاز کمک می‌کند. شیرۀ روده‌ای مشتمل است بر آنزیم‌های انتروکیناز<ref>enterokinase</ref> که در تولید تریپسین نقش دارد، و آمینو پپتیدازها<ref>aminopeptidases</ref> که به تریپسین در تجزیۀ پلی‌پپتید‌ها کمک می‌کند. همچنین، آنزیم‌هایی دارد که مالتوز و قند‌های دیگر را به گلوکز<ref>glucose</ref> تبدیل می‌کند. گلیسرول و اسیدهای چرب به رگ‌های لنفاوی<ref>lymphatic vessel</ref> راه یافته و به‌صورت گویچه‌های کوچک چربی درمی‌آیند. اسیدهای آمینۀ حاصل از پروتئین‌ها وارد جریان خون می‌شوند و در ترمیم و ساختن بافت‌ها به‌کار می‌روند و مازاد آن‌ها در کبد به‌صورت اوره درمی‌آید که به کلیه‌ها می‌روند و از راه مثانه به‌صورت ادرار دفع می‌شوند. گویچه‌های کوچک چربی به مجرای سینه‌ای<ref>thoracic duct</ref> راه می‌یابند، و از آن‌جا وارد جریان خون می‌شوند و بالاخره به بافت‌ها می‌رسند. این مواد در بافت‌ها بر اثر اُکسایش<ref>oxidation</ref> گرما تولید ‌می‌کنند یا به‌صورت بافت چربی ذخیره می‌شوند. قند در کبد<ref>liver</ref> موقتاً به صورت گلیکوژن<ref>glycogen</ref> ذخیره می‌شود و در صورت نیاز دوباره گلوکز می‌سازد. رودۀ کوچک حدود 6٫9 متر طول دارد و چهار ساعت زمان لازم است که مواد غذایی از آن عبور کنند. این مواد در رودۀ بزرگ، که 21 متر طول دارد، به آرامی حرکت می‌کنند و بعد از دوازده تا هجده ساعت به راست‌روده می‌رسند. در طول این مدت، آب جذب می‌شود و مواد زاید رفته‌رفته فشرده شده و به‌صورت تودۀ متراکمی به راست‌روده می‌رسند و بالاخره از مخرج دفع می‌شوند. نیز ← [[گوارش]].
'''رودۀ کوچک و بزرگ'''. رودۀ کوچک شیرۀ  لوزالمعده<ref>pancreatic juice</ref>ای ترشح می‌کند. لوزالمعده و کیسۀ صفرا، از طریق مجاری خود که به دوازدهه یا ابتدای رودۀ کوچک باز می‌شوند، ترشحاتشان را به روده می‌ریزند. شیرۀ لوزالمعده‌ای حاوی سه آنزیم است: تریپسین<ref>trypsin</ref>، که به‌صورت تریپسینوژن<ref>trypsinogen</ref> ترشح می‌شود و بر پروتئین‌ها بیشتر از شیرۀ معدی اثر می‌کند و آن‌ها را به اسیدهای آمینه تبدیل می‌کند؛ آمیلاز<ref>amylase</ref>، که نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند و در واقع عمل بزاق را ادامه می‌دهد؛ و لیپاز<ref>lipase</ref> که چربی‌ها را به گلیسرول و اسید‌های چرب<ref>fatty acids</ref> تبدیل می‌کند. صفرا<ref>bile</ref> به خودی خود هیچ عمل گوارشی ندارد، اما به‌کار لیپاز کمک می‌کند. شیرۀ روده‌ای مشتمل است بر آنزیم‌های انتروکیناز<ref>enterokinase</ref> که در تولید تریپسین نقش دارد، و آمینو پپتیدازها<ref>aminopeptidases</ref> که به تریپسین در تجزیۀ پلی‌پپتید‌ها کمک می‌کند. همچنین، آنزیم‌هایی دارد که مالتوز و قند‌های دیگر را به گلوکز<ref>glucose</ref> تبدیل می‌کند. گلیسرول و اسیدهای چرب به رگ‌های لنفاوی<ref>lymphatic vessel</ref> راه یافته و به‌صورت گویچه‌های کوچک چربی درمی‌آیند. اسیدهای آمینۀ حاصل از پروتئین‌ها وارد جریان خون می‌شوند و در ترمیم و ساختن بافت‌ها به‌کار می‌روند و مازاد آن‌ها در کبد به‌صورت اوره درمی‌آید که به کلیه‌ها می‌روند و از راه مثانه به‌صورت ادرار دفع می‌شوند. گویچه‌های کوچک چربی به مجرای سینه‌ای<ref>thoracic duct</ref> راه می‌یابند، و از آن‌جا وارد جریان خون می‌شوند و بالاخره به بافت‌ها می‌رسند. این مواد در بافت‌ها بر اثر اُکسایش<ref>oxidation</ref> گرما تولید ‌می‌کنند یا به‌صورت بافت چربی ذخیره می‌شوند. قند در کبد<ref>liver</ref> موقتاً به صورت گلیکوژن<ref>glycogen</ref> ذخیره می‌شود و در صورت نیاز دوباره گلوکز می‌سازد. رودۀ کوچک حدود 6٫9 متر طول دارد و چهار ساعت زمان لازم است که مواد غذایی از آن عبور کنند. این مواد در رودۀ بزرگ، که 21 متر طول دارد، به آرامی حرکت می‌کنند و بعد از دوازده تا هجده ساعت به راست‌روده می‌رسند. در طول این مدت، آب جذب می‌شود و مواد زاید رفته‌رفته فشرده شده و به‌صورت تودۀ متراکمی به راست‌روده می‌رسند و بالاخره از مخرج دفع می‌شوند. نیز ← [[گوارش]].

نسخهٔ ‏۱ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۲۷

دستگاه گوارش (digestive system)


همه اندام‌ها و بافت‌های بدن در گوارش غذا مشارکت دارند. در جانوران، این اندام‌ها شامل دهان، معده[۱]، روده‌[۲]ها، و غدد مرتبط با آن‌هایند. طی فرآیند گوارش[۳]، غذا با روش‌های فیزیکی و شیمیایی به عناصر مختلفی تجزیه می‌شود که بدن برای به‌دست آوردن انرژی و تولید و ترمیم بافت به آن‌ها نیاز دارد. گوارش از دهان شروع و در معده کامل می‌شود. بعد از آن، بیشتر مواد مغذی در رودۀ کوچک[۴] جذب می‌شوند، از دیوارۀ روده به جریان خون وارد می‌شوند، و باقی‌ماندۀ غذا تغلیظ شده و به‌صورت مدفوع در رودۀ بزرگ ذخیره می‌شود. پرندگان دو اندام گوارشی اضافی، با نام چینه‌دان[۵] و سنگدان[۶]، دارند. در جانوران کوچک‌تر و ساده‌تر، مثل عروس‌های دریایی، دستگاه گوارش شامل یک فرورفتگی ساده، معروف به حفرۀ گوارشی، و یک دهان است که غذا از آن‌جا به‌داخل برده می‌شود. مواد هضم‌شدنی در این حفره حل و جذب، و باقی‌ماندۀ غذا از دهان بیرون ریخته می‌شود. دستگاه گوارش انسان در اصل مشتمل بر لولۀ گوارش[۷] است؛ یعنی مجرایی که از دهان شروع می‌شود و تا حلق، مری، معده، رودۀ کوچک و بزرگ، و راست‌روده ادامه می‌یابد و به مخرج ختم می‌شود. غذا از طول این مجرا با کمک حرکات دودی عبور می‌کند. این حرکات بر اثر انقباض و استراحت متناوب و غیر ارادی ماهیچۀ جدار لوله گوارش ایجاد شده و باعث نرم‌شدن غذا و مخلوط‌شدن آن با شیره‌های گوناگون گوارشی می‌شود. بیشتر شیره‌های گوارشی حاوی آنزیم‌های گوارشی[۸]اند؛ موادی شیمیایی که واکنش‌های تجزیۀ غذا را سرعت می‌بخشند. شیره‌های گوارشی[۹] دیگر نیز از غدد بزاقی کیسۀ صفرا و لوزالمعده، که بخشی از لولۀ گوارش‌اند، به‌داخل این لوله ترشح می‌شوند. ‌چربی‌ها، پروتئین‌ها، و کربوهیدرات‌ها، شامل نشاسته[۱۰]‌ها و مواد قندی غذاها، حاوی مولکول‌های بسیار پیچیده‌ای‌اند و تجزیه می‌شوند. (← رژیم غذایی[۱۱]؛ تغذیه[۱۲]). نشاسته‌ها و مواد قندی پیچیده[۱۳] به قند‌های ساده[۱۴]، چربی[۱۵]ها به اسیدهای چرب[۱۶] و گلیسرول[۱۷]، و پروتئین[۱۸]ها به اسیدهای آمینه[۱۹] و پپتیدها[۲۰] تبدیل می‌شوند. غذاهایی مانند ویتامین[۲۱]ها، مواد معدنی[۲۲]، و آب برای جذب و ورود به جریان خون نیازی به تجزیه ندارند. رودۀ کوچک، که محل اصلی گوارش و جذب است، به سه بخش دوازدهه[۲۳]، تهی‌روده[۲۴]، و تهی‌گاهی[۲۵] تقسیم می‌شود. سطح غشای مخاطی[۲۶] روده را تعداد فراوانی برجستگی‌های ریز با نام پُرز[۲۷] می‌پوشاند که سطح جذب را افزایش داده و باعث انتشار مواد غذایی گوارش‌یافته به مویرگ‌های واقع در زیر بافت پوششی[۲۸] می‌شوند.

دهان، حلق، و مری. فرآیند گوارش در دهان با جویدن و ترشح بزاق شروع می‌شود. هدف از جویدن، له‌کردن و نرم‌کردن غذاها به‌صورت ذرات کوچک است. بزاق از سه جفت غده[۲۹] با نام‌های بناگوشی[۳۰]، تحت فکی[۳۱]، و زیرزبانی[۳۲] به‌داخل دهان ترشح می‌شود. غده بناگوشی بزاقی آبکی، و دو غدۀ دیگر بزاق چسبناکی حاوی موسین[۳۳] ترشح می‌کنند. بزاق، به‌سبب وجود آنزیم پتیالین[۳۴]، عمل شیمیایی مهمی دارد که طی آن، نشاستۀ غذای پخته را به نوعی قند با نام مالتوز[۳۵] تبدیل می‌کند. همچنین، بزاق غذا را مرطوب می‌سازد، به‌طوری که به‌کمک زبان و کام به‌صورت گلوله‌های کوچک نرم درمی‌آید. وقتی غذا به اندازه کافی جویده شد، لقمه‌های کوچک به کمک زبان به عقب دهان و حلق رانده می‌شوند. در این هنگام، عمل غیر ارادی بلع با کمک حرکات ماهیچه‌ای غذا را به مری و از آن‌جا به معده هدایت می‌کند.

معده. در دهانۀ معده، سوراخ فم‌المعده[۳۶] قرار دارد که هنگام ورود غذا به حال استراحت و باز است و پس از آن منقبض و بسته می‌شود. غشای مخاطی معده را بافت پوششی استوانه‌ای می‌پوشاند که پر از فرورفتگی‌های ریزی به‌نام غدد معدی[۳۷] است. این غدد در اثر برخورد غذا به آن‌ها و تحریک، شیرۀ معدی[۳۸] ترشح می‌کنند. بافت ماهیچه‌ای معده حرکاتی ایجاد می‌کند که غذا را به‌شکل چرخشی به‌طرف روده می‌راند، اما باب‌المعده یا اسفنکتر پیلور[۳۹] (سوراخ خروجی معده) فقط در پاسخ به تحریک اسیدی باز می‌شود. غذایی که از مری می‌آید، بر اثر ترشحات بزاقی قلیایی است و در معده باقی می‌ماند تا در نتیجۀ مخلوط شدن با اسید هیدرو کلریدریک شیرۀ معدی حالت اسیدی پیدا کند. همچنین، شیرۀ معدی حاوی آنزیم پپسین[۴۰] است که به‌صورت پپسنوژن[۴۱] غیر فعالی ترشح می‌شود. این آنزیم پروتئازی[۴۲] است که پروتئین‌های غذا را به پلی‌پپتید[۴۳] تبدیل می‌کند. در نوزادان، آنزیمی با نام رنین[۴۴] موجب انعقاد شیر می‌شود و آن را به‌حالت پنیر درمی‌آورد. حدود 30 دقیقه بعد از خوردن غذا، معده شروع به تشکیل ماده‌ای به نام کیموس[۴۵] می‌کند که غذایی نیمه‌هضم‌شده و نیمه‌جامد است و آن را به‌طرف روده می‌فرستد. به هر حال، حدود سه ساعت طول می‌کشد که محتویات معده کاملاً خالی شود.

رودۀ کوچک و بزرگ. رودۀ کوچک شیرۀ لوزالمعده[۴۶]ای ترشح می‌کند. لوزالمعده و کیسۀ صفرا، از طریق مجاری خود که به دوازدهه یا ابتدای رودۀ کوچک باز می‌شوند، ترشحاتشان را به روده می‌ریزند. شیرۀ لوزالمعده‌ای حاوی سه آنزیم است: تریپسین[۴۷]، که به‌صورت تریپسینوژن[۴۸] ترشح می‌شود و بر پروتئین‌ها بیشتر از شیرۀ معدی اثر می‌کند و آن‌ها را به اسیدهای آمینه تبدیل می‌کند؛ آمیلاز[۴۹]، که نشاسته را به مالتوز تبدیل می‌کند و در واقع عمل بزاق را ادامه می‌دهد؛ و لیپاز[۵۰] که چربی‌ها را به گلیسرول و اسید‌های چرب[۵۱] تبدیل می‌کند. صفرا[۵۲] به خودی خود هیچ عمل گوارشی ندارد، اما به‌کار لیپاز کمک می‌کند. شیرۀ روده‌ای مشتمل است بر آنزیم‌های انتروکیناز[۵۳] که در تولید تریپسین نقش دارد، و آمینو پپتیدازها[۵۴] که به تریپسین در تجزیۀ پلی‌پپتید‌ها کمک می‌کند. همچنین، آنزیم‌هایی دارد که مالتوز و قند‌های دیگر را به گلوکز[۵۵] تبدیل می‌کند. گلیسرول و اسیدهای چرب به رگ‌های لنفاوی[۵۶] راه یافته و به‌صورت گویچه‌های کوچک چربی درمی‌آیند. اسیدهای آمینۀ حاصل از پروتئین‌ها وارد جریان خون می‌شوند و در ترمیم و ساختن بافت‌ها به‌کار می‌روند و مازاد آن‌ها در کبد به‌صورت اوره درمی‌آید که به کلیه‌ها می‌روند و از راه مثانه به‌صورت ادرار دفع می‌شوند. گویچه‌های کوچک چربی به مجرای سینه‌ای[۵۷] راه می‌یابند، و از آن‌جا وارد جریان خون می‌شوند و بالاخره به بافت‌ها می‌رسند. این مواد در بافت‌ها بر اثر اُکسایش[۵۸] گرما تولید ‌می‌کنند یا به‌صورت بافت چربی ذخیره می‌شوند. قند در کبد[۵۹] موقتاً به صورت گلیکوژن[۶۰] ذخیره می‌شود و در صورت نیاز دوباره گلوکز می‌سازد. رودۀ کوچک حدود 6٫9 متر طول دارد و چهار ساعت زمان لازم است که مواد غذایی از آن عبور کنند. این مواد در رودۀ بزرگ، که 21 متر طول دارد، به آرامی حرکت می‌کنند و بعد از دوازده تا هجده ساعت به راست‌روده می‌رسند. در طول این مدت، آب جذب می‌شود و مواد زاید رفته‌رفته فشرده شده و به‌صورت تودۀ متراکمی به راست‌روده می‌رسند و بالاخره از مخرج دفع می‌شوند. نیز ← گوارش.

  1. ↑ stomach
  2. ↑ intestine
  3. ↑ digestion
  4. ↑ small intestine
  5. ↑ crop
  6. ↑ gizzard
  7. ↑ alimentary canal
  8. ↑ digestive enzymes
  9. ↑ digestive juices
  10. ↑ starches
  11. ↑ diet
  12. ↑ nutrition
  13. ↑ complex sugars
  14. ↑ simple sugar
  15. ↑ fat
  16. ↑ fatty acids
  17. ↑ glycerol
  18. ↑ protein
  19. ↑ amino acids
  20. ↑ peptides
  21. ↑ vitamins
  22. ↑ minerals
  23. ↑ duodenum
  24. ↑ jejunum
  25. ↑ leum
  26. ↑ membrane
  27. ↑ villi
  28. ↑ epithelium
  29. ↑ gland
  30. ↑ parotid
  31. ↑ submandibular
  32. ↑ sublingual
  33. ↑ mucin
  34. ↑ ptyalin
  35. ↑ maltose
  36. ↑ cardiac orifice
  37. ↑ gastric glands
  38. ↑ gastric juice
  39. ↑ pylour
  40. ↑ pepsin
  41. ↑ pepsinogen
  42. ↑ protease
  43. ↑ polypeptid
  44. ↑ rennin
  45. ↑ chyme
  46. ↑ pancreatic juice
  47. ↑ trypsin
  48. ↑ trypsinogen
  49. ↑ amylase
  50. ↑ lipase
  51. ↑ fatty acids
  52. ↑ bile
  53. ↑ enterokinase
  54. ↑ aminopeptidases
  55. ↑ glucose
  56. ↑ lymphatic vessel
  57. ↑ thoracic duct
  58. ↑ oxidation
  59. ↑ liver
  60. ↑ glycogen
برگرفته از «https://wikijoo.ir/index.php?title=دستگاه_گوارش&oldid=2010172209»