جوین، شهرستان

جوین، شهرستان (County) Joveyn

واقع در نواحی غرب شمالی استان خراسان رضوی، به مرکزیت شهر نقاب. شهرستان جوین در اواخر سال 1386ش، با تصویب هیأت وزیران، در جلسۀ 4 دی 1386ش، با انتزاع بخش جوین از شهرستان سبزوار ایجاد شده است. نام جوین در منابع تاریخی سده‌های نخستین اسلامی تا سده‌های 5 و 6ق به صورت‌های گویان، گوان، کویان، کوان، جویان و جوین آمده و به نظر می‌رسد که نام کنونی شکل معرب و تغییریافتۀ گویان، گوان، کویان یا کوان باشد. این منطقه که در گذشته گسترۀ بیشتری را شامل می‌شده، طی تاریخ یکی از ولایت‌های خراسان بزرگ بوده. در تاریخ معاصر ایران و از اواسط حکومت قاجار این منطقه جزو قلمرو حاکمان سبزوار شد. در تقسیمات کشوریِ دورۀ رضاشاه (در سال 1316ش) و پس از ایجاد شهرستان سبزوار، جوین بخشی از شهرستان سبزوار برشمرده شد و اندکی بعد بخش جغتای نام گرفت. در سال 1368ش‌ جوین بخش‌ شد. در سال 1383ش‌ با تقسیم استان خراسان، جزو استان‌ خراسان‌ رضوی‌ و همچنان بخشی از سبزوار شد. نهایتاً بنابر مصوبۀ هیأت دولت در تاریخی که در ابتدا ذکر شد، بخش جوین و بخش جغتای، در اواخر سال 1386ش به شهرستان مستقلی ارتقاء یافتند. این شهرستان هم‌اکنون متشکل است از 2 بخش، 4 دهستان و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های بالاجوین و پیراکوه، به مرکزیت شهر نقاب)، عطاملک (مشتمل بر دهستان‌های حکم‌آباد و زرین، به مرکزیت شهرِ حکم‌آباد). روستای حکم‌آباد در سال 1397ش به شهر ارتقاء یافته است. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان جوین 54,488نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران، حدود 27درصد این مقدار شهرنشین و بیشتر از 72درصد روستانشینند. جوین در نواحی شرقی با شهرستان خوشاب، در جنوب با شهرستان سبزوار، در جنوب غربی با شهرستان داورزن، در غرب با شهرستان جغتای و در شمال با شهرستان اسفراین (در خراسان شمالی) محدود شده است.

این شهرستان با متوسط ارتفاع 1,100متر از سطح دریا، به صورت دشتی است که در میان در دامنهٔ شمالی کوهستان جغتای (در نواحی جنوبی) و رشته‌کوه‌های آلاداغ و شاه جهان (در نواحی شمالی) واقع شده. از لحاظ اقلیمی معتدل و از لحاظ بارندگی جزو مناطق خشک است. به دلیل واقع بودن در میان دو منطقۀ کوهستانی، نوع خاک و شمار زیاد قنوات، رودخانه‌های فصلی جوین‌ و اندقان‌ و چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق، تولید انواع محصولات باغی و کشاورزی و همچنین دامداری در این شهرستان رونق زیادی دارد. مهم‌ترین محصولات زراعی و باغی شهرستان جوین گندم، جو، چغندرقند، ذرت دانه‌ای، کلزا، هندوانه آبی، انگور، گردو و پسته است. به دلیل وجود کارخانه‌های صنعتی بزرگ و کوچک زیاد، پس از زراعت و کشاورزی، مردم این شهرستان عمدتاً در مشاغل صنعتی‌ای چون تولید موتورهای الکتریکی، فولاد، قند، گچ، خوراک دام و طیور و صنایع غذایی فعالیت دارند. مردم بومی این شهرستان به ترتیب به زبان‌های ترکی، فارسی (گویش سبزواری) و کردی کرمانجی سخن می‌گویند و شیعۀ دوازده‌امامی‌اند. در این میان روستانشینان جوین قالی‌بافی نیز رونق زیادی دارد. عطاملک‌ جوینی‌ (مورخ و نویسندۀ تاریخ جهانگشای جوینی)، ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف جوینی مشهور به امام‌الحرمین جوینی (متکلم و فقیه) و ابومحمد عبداللّه‌ بن‌ یوسف‌ جوینی‌ (فقیه‌ و مفسر شافعی‌ قرن‌ چهارم‌ و پنجم‌) از نامداران جوین بوده‌اند.

از مهم‌ترین آثار تاریخی این شهرستان به شهر تاریخی آق قلعه، آرامگاه سعدالدین حمویه جوینی و آرامگاه خواجه نجم‌الدین کبری می‌توان اشاره کرد.

---