دهگلان، شهرستان

دهگلان، شهرستان (County) Dehgolan

واقع در نواحی جنوب مرکزی تا مرکز استان کردستان، به مرکزیت اداری شهر دهگلان. در اواخر سال 1386ش بنابر مصوبۀ هیأت دولت در جلسۀ 18 آذر 1386ش، با انتزاع روستاها و مناطقی از شهرستان قروه، تشکیل شده است. به نظر می‌رسد که دهگلان، از برساخته‌های دورۀ رضاشاه باشد و نام کهن قریه‌ای که در آن دوره به دهگلان تغییر یافته، پیش از آن دیولان بوده که همچنان در میان برخی از اهالی شهرستان کاربرد دارد. شهرستان دهگلان متشکل است از 2 بخش، 5 دهستان (با بیش از 120 روستا) و 2 شهر: بخش مرکزی (مشتمل بر دهستان‌های قوری چای، حومۀ دهگلان و ئیلاق شمالی، به مرکزیت شهر دهگلان)، و بخش بلبان‌آباد (مشتمل بر دهستان‌های ئیلاق جنوبی و سیس، به مرکزیت شهر بلبان‌آباد). شهرهای دهگلان و بلبان‌آباد به ترتیب در سال‌های 1362 و 1388ش دارای تأسیسات اداری و شهری شده‌اند. براساس سرشماری سراسری سال 1395ش جمعیت شهرستان خنداب 64,015نفر است؛ طبق اطلاعات مرکز آمار ایران و براساس سرشماری مذکور، نزدیک به 46درصد ساکنان شهرستان شهرنشین و حدود 54درصد روستانشین هستند. شهرستان دهگلان در نواحی شرقی با شهرستان قروه، در شمال با شهرستان بیجار، در غرب با شهرستان سنندج، در جنوب غربی با شهرستان کامیاران، و در جنوب شرقی با شهرستان سنقر (در استان کرمانشاه) محدود شده است.

این شهرستان با ارتفاع حدود 1,820متر (در مرکز آن)، آب و هوایِ معتدلِ مایل به سرد و نیمه‌خشک و حدود 2,050کيلومترمربع وسعت دارد. دهگلان بخش عمدۀ دشت لیلاخ، بزرگ‌ترین دشت‌ حاصلخیز استان کردستان، را تشکیل داده که جز این شهرستان بخشی از شهرستان قروه را نیز شامل می‌شود. این دشت به دلیل وفور آب‌های زیرزمینی، بارندگی‌های نسبتاً زیاد (در قیاس با مناطق مجاور)، کیفیت خاک، واقع بودن در میان چند کوهستان و همچنین هوای معتدلِ مایل به سرد، از مناسب‌ترین اراضی برای انواع کشت برخوردار است. به همین دلیل شغل عموم مردم شهرستان کشاورزی و دامداری و مهم‌ترین تولیداتشان در وهلۀ اول گندم و سیب‌زمینی و سپس سایر غلات و حبوبات، گیاهان علوفه‌ای، انگور، زردآلو و سیب است. بزرگ‌ترین شهرک صنعتی استان کردستان با نام «شهرک صنعتی دهگلان»، در این شهرستان و در کیلومتر ۱۵ جادۀ سنندج ساخته و راه‌اندازی شده است. چهار رشته‌کوه از شاخه‌های زاگرس شمالی، شهرستان را در بر گرفته است: کوه‌های شیدا در شمال، پنجه‌علی در شرق، سراج‌الدین در جنوب غربی و خاتون شیشه‌ری در غرب. رودخانه‌های سورهال و سنگ‌سیاه از کوه‌های جنوبی شهرستان سرچشمه گرفته و بعد از عبور از دشت لیلاخ در ادامه به قزل اوزن می‌پیوندند. سد سورهال در جنوب شهرستان بر روی رودخانۀ سورهال و سد سنگ‌سیاه در شرق شهرستان بر روی رودخانۀ سنگ‌سیاه احداث شده است. علاوه بر حوضۀ آبریز رودخانه‌های دائمی و فصلی شهرستان، در تأمین آب زمین‌های کشاورزی چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق پرشماری نیز در سطح شهرستان حفر شده است. مردم این شهرستان کردزبان و سنی شافعی هستند.

امامزاده شیدای نازار در روستایِ ظفرآبادِ دهستان ئیلاق شمالی، مربوط به سده‌های 5 و 6ق، از آثار تاریخی این شهرستان است.

---