تخت جمشید: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ الگو:جعبه اطلاعات اماکن5 | {{الگو:جعبه اطلاعات اماکن5 | ||
| نام = | | نام = تخت جمشید | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
| نام‌های دیگر =پارسه؛ به یونانی: | | نام‌های دیگر =پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس | ||
| موقعیت = | | موقعیت = ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز-اصفهان | ||
| کاربري = | | کاربري =مجموعه‌بناها و کاخ‌های هخامنشی | ||
| مشخصات معماری = | | مشخصات معماری = | ||
| سازنده = | | سازنده =شاهان هخامنشی | ||
| زمان ساخت = حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م | | زمان ساخت = حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م | ||
}}تخت جمشید (Persepolis)<br/> [[File:14092400-1.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-2.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-3.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]](یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعۀ بناها و کاخ‌های دوران [[هخامنشیان|هخامنشی]]، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ [[رحمت، کوه|کوه رحمت]] در استان فارس، دشت [[مرودشت، شهرستان|مرودشت]]، بر سر راه [[شیراز، شهر|شیراز]]-[[اصفهان، شهر|اصفهان]]. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت [[داریوش هخامنشی اول|داریوش اول]]، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ [[اسکندر مقدونی]] ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون | }}تخت جمشید (Persepolis)<br/> [[File:14092400-1.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-2.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400-3.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]][[File:14092400.jpg|thumb|نماي تَخت جَمشيد (بازسازي‌شده)]](یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعۀ بناها و کاخ‌های دوران [[هخامنشیان|هخامنشی]]، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ [[رحمت، کوه|کوه رحمت]] در استان فارس، دشت [[مرودشت، شهرستان|مرودشت]]، بر سر راه [[شیراز، شهر|شیراز]]-[[اصفهان، شهر|اصفهان]]. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت [[داریوش هخامنشی اول|داریوش اول]]، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ [[اسکندر مقدونی]] ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون [[مصر باستان، تمدن|مصر]]، [[اورارتو، تمدن|اورارتو]]، [[بابل، سرزمین|بابل]]، [[آشور]]، [[لیدی]]، یونانی‌های غرب آسیای صغیر، و [[عیلام، تمدن|عیلام]]. | ||
در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون<ref>Odoric de Pordenon </ref> در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو<ref>Giosafat Barbaro </ref> در ۱۴۷۴م، جفری دوکت<ref>Geoffrey Ducket </ref> در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر<ref>Heinrich von Poser </ref> در ۱۶۲۱، توماس هربرت<ref>Tomas Herbert </ref> در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ<ref>Nils Matson Kioping </ref> در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو<ref>Johann Albrecht Von Mandelslo </ref> در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه<ref>Jean Baptist Tavernier </ref> از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو<ref>Jean Thevenot </ref> در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین<ref>Cornelius de Bruyn </ref> در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا<ref>Don Garcias de Sylva de Figueraoa </ref>، سفیر اسپانیا در دربار | در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون<ref>Odoric de Pordenon </ref> در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو<ref>Giosafat Barbaro </ref> در ۱۴۷۴م، جفری دوکت<ref>Geoffrey Ducket </ref> در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر<ref>Heinrich von Poser </ref> در ۱۶۲۱، توماس هربرت<ref>Tomas Herbert </ref> در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ<ref>Nils Matson Kioping </ref> در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو<ref>Johann Albrecht Von Mandelslo </ref> در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه<ref>Jean Baptist Tavernier </ref> از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو<ref>Jean Thevenot </ref> در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین<ref>Cornelius de Bruyn </ref> در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا<ref>Don Garcias de Sylva de Figueraoa </ref>، سفیر اسپانیا در دربار [[صفویه|صفوی]]، در ۱۶۲۴ وجود [[خط میخی|خطوط میخی]] در تخت جمشید را به محققان اروپایی گزارش داد. [[شاردن، ژان باپتیست (۱۶۴۳ـ۱۷۱۳)|ژان شاردن]] و گرلو در ۱۶۶۵-۱۶۶۷ از تخت جمشید بازدید کردند و گرلو آن‌جا را نقاشی کرد. شاردن متن چند کتیبه را رونوشت کرد و گزارش داد باید آن‌ها را، مانند خط چینی، از بالا به پایین خواند. پیش‌تر پیِترو دلاواله<ref>Pietro della Valle</ref> در ۱۶۲۳ به این نتیجه رسیده بود که خطوط میخی تخت جمشید را باید از راست به چپ خواند. کارستن نیبور<ref> Carsten Niebuhr </ref> در ۱۷۶۵ به ترسیم خرابه‌های تخت جمشید و استنساخ کتیبه‌های آن‌جا پرداخت و کتاب خود را در ۱۷۷۸ چاپ کرد. در ۱۸۰۲م، گروتفند<ref>Grotefend </ref> اولین گام را برای قرائت و کشف رمز خط میخی پارسی باستان برداشت. جیمز موریه<ref>James Morier </ref> نخستین کسی بود که در ۱۸۱۱م در تخت جمشید به‌منظور یافتن عتیقه حفاری کرد. سپس ویلیام اوزلی<ref>William Ouseley </ref> در ۱۸۱۲ بخشی از نقوش برجستۀ تخت جمشید را به بریتانیا فرستاد. رابرت کرپورتر<ref>Robert Kerporter </ref> در ۱۸۱۳ و شارل تیکسیه<ref>Charles Texier</ref> در ۱۸۳۸ در محوطۀ تخت جمشید تحقیق کردند و گزارش‌هایی همراه نقاشی تهیه کردند. اوژن فلاندن<ref> Eugen Flandin</ref> و پاسکال کوست<ref>Pascal Coste </ref> از فرهنگستان پاریس در ۱۸۴۱م اولین تحقیقات دقیق دربارۀ تخت جمشید را انجام دادند و، افزون بر گراور، از آن‌جا نقشه تهیه کردند. هیأت باستان‌شناسی مارسل و ژان دیولافوا<ref>Jeanne Dieulafoy </ref> در ۱۸۸۵م از پرسپولیس بازدید کرد، اما شوش را برای کاوش ترجیح داد. معتمدالدوله، حاکم فارس، در ۱۸۸۷م، با هدف یافتن عتیقه در خرابه‌های تخت جمشید حفاری کرد و در همان سال‌ها فرصت‌الدولۀ شیرازی کتاب ''[[آثار عجم]]'' را نوشت، که شامل اطلاعات و مشاهدات و نقاشی‌های او از آثار تاریخی خطۀ فارس بود. کاوش‌های تخت جمشید را هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی [[دانشگاه شیکاگو]]، به سرپرستی ارنست هرتسفلد<ref>Ernest Herzfeld</ref>، در ۱۹۳۱ با حمایت‌های انجمن آثار ملی ایران، به ریاست [[فروغی، محمدعلی (تهران ۱۲۵۶ـ۱۳۲۱ش)|محمدعلی فروغی]] و [[تیمورتاش ، عبدالحسین (بجنورد ۱۲۶۰ـ تهران ۱۳۱۲ش)|تیمورتاش]]، وزیر دربار [[رضاشاه پهلوی (آلاشت ۱۲۵۷ـ ژوهانسبورگ ۱۳۲۳ش)|رضاشاه پهلوی]]، آغاز کرد و تا ۱۹۳۴م ادامه داد. سرپرستی هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۴م با اریک اشمیت<ref>Erich Schmidt </ref> بود. این مؤسسه در ۱۹۴۰م به کاوش‌های اشمیت خاتمه داد و سپس [[سامی، علی (شیراز ۱۲۸۹ـ همان جا ۱۳۶۸ش)|علی سامی]]، از بنگاه علمی تخت جمشید، آندره گدار<ref>Andre Godard</ref> و [[مصطفوی کاشانی، محمدتقی (۱۲۸۷ـ۱۳۵۹ش)|محمدتقی مصطفوی]] از ادارۀ کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر و بعدها [[علی اکبر تجویدی|علی‌اکبر تجویدی]] و [[سرافراز، علی اکبر (همدان ۱۳۰۶ش)|علی‌اکبر سرافراز]] به کاوش‌ها ادامه دادند. | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
# تالارِ صدستون؛. | # تالارِ صدستون؛. | ||
# آرامگاه‌های صخره‌ای [[اردشیر هخامنشی دوم ( ـ۳۶۰پ م)|اردشیر دوم]] و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت. | # آرامگاه‌های صخره‌ای [[اردشیر هخامنشی دوم ( ـ۳۶۰پ م)|اردشیر دوم]] و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت. | ||
# آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به [[داریوش هخامنشی سوم|داریوش سوم]] در کوه رحمت | # آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به [[داریوش هخامنشی سوم|داریوش سوم]] در کوه رحمت | ||
---- | |||
<br/> <!--14092400--> | <br/> <!--14092400--> | ||
[[Category:باستان شناسی ایران]] [[Category:(باستان شناسی ایران)آثار، مناطق و محوطه ها]] [[Category:جغرافیای ایران]] [[Category:فارس]] | [[Category:باستان شناسی ایران]] [[Category:(باستان شناسی ایران)آثار، مناطق و محوطه ها]] [[Category:جغرافیای ایران]] [[Category:فارس]] | ||
نسخهٔ ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۱۸
| تخت جمشید | |
|---|---|
| نام فارسی | تخت جمشید |
| کشور | ایران |
| نام لاتین | Persepolis |
| نام‌های دیگر | پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس |
| موقعیت | ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز-اصفهان |
| کاربری | مجموعه‌بناها و کاخ‌های هخامنشی |
| زمان ساخت | حدود 518پ‌م تا حدود 331پ‌م |
| سازنده | شاهان هخامنشی |
تخت جمشید (Persepolis)
(یا: پارسه؛ به یونانی: پرسپولیس، به معنی شهرِ پارس) محوطه‌ای باستانی شامل ویرانه‌های مجموعۀ بناها و کاخ‌های دوران هخامنشی، بر روی صفّۀ سنگیِ مرتفع در ضلع غربیِ کوه رحمت در استان فارس، دشت مرودشت، بر سر راه شیراز-اصفهان. کارِ ساخت تخت جمشید در زمان سلطنت داریوش اول، در حدود ۵۱۸پ‌م آغاز شد و تا حدود ۳۳۱پ‌م ادامه یافت و با حملۀ اسکندر مقدونی ناتمام ماند. هنر معماری تخت جمشید ترکیبی است از هنر معماری ملل خراج‌گزار شاهنشاهی هخامنشی، همچون مصر، اورارتو، بابل، آشور، لیدی، یونانی‌های غرب آسیای صغیر، و عیلام.
در اسناد یونانی و منابع تاریخیِ کلاسیک از جایگاه «پارسه» اطلاعی به‌دست نمی‌آید. اما ویرانه‌های تخت جمشید از دیرباز نظر سیاحان را به خود جلب کرده است و بازدیدهای جهانگردان اروپایی را سرآغاز مطالعات دربارۀ تخت جمشید باید دانست. از میان این سیاحان می‌توان ادوریک دو پوردونون[۱] در ۱۳۲۰م، ژوزفا باربارو[۲] در ۱۴۷۴م، جفری دوکت[۳] در ۱۵۷۰، هاینریش فون پوزر[۴] در ۱۶۲۱، توماس هربرت[۵] در ۱۶۲۸، نیلس ماتسون کیوپینگ[۶] در ۱۶۵۰، یوهان آلبرشت فن ماندلسلو[۷] در ۱۶۳۸، ژان باپتیست تاورنیه[۸] از ۱۶۳۱ تا ۱۶۶۸، ژان تِوِنو[۹] در ۱۶۶۷، و کورنلیوس دوبروین[۱۰] در ۱۷۰۴ را نام برد. دُن گارسیا دو سیلوا دو فیگوئرا[۱۱]، سفیر اسپانیا در دربار صفوی، در ۱۶۲۴ وجود خطوط میخی در تخت جمشید را به محققان اروپایی گزارش داد. ژان شاردن و گرلو در ۱۶۶۵-۱۶۶۷ از تخت جمشید بازدید کردند و گرلو آن‌جا را نقاشی کرد. شاردن متن چند کتیبه را رونوشت کرد و گزارش داد باید آن‌ها را، مانند خط چینی، از بالا به پایین خواند. پیش‌تر پیِترو دلاواله[۱۲] در ۱۶۲۳ به این نتیجه رسیده بود که خطوط میخی تخت جمشید را باید از راست به چپ خواند. کارستن نیبور[۱۳] در ۱۷۶۵ به ترسیم خرابه‌های تخت جمشید و استنساخ کتیبه‌های آن‌جا پرداخت و کتاب خود را در ۱۷۷۸ چاپ کرد. در ۱۸۰۲م، گروتفند[۱۴] اولین گام را برای قرائت و کشف رمز خط میخی پارسی باستان برداشت. جیمز موریه[۱۵] نخستین کسی بود که در ۱۸۱۱م در تخت جمشید به‌منظور یافتن عتیقه حفاری کرد. سپس ویلیام اوزلی[۱۶] در ۱۸۱۲ بخشی از نقوش برجستۀ تخت جمشید را به بریتانیا فرستاد. رابرت کرپورتر[۱۷] در ۱۸۱۳ و شارل تیکسیه[۱۸] در ۱۸۳۸ در محوطۀ تخت جمشید تحقیق کردند و گزارش‌هایی همراه نقاشی تهیه کردند. اوژن فلاندن[۱۹] و پاسکال کوست[۲۰] از فرهنگستان پاریس در ۱۸۴۱م اولین تحقیقات دقیق دربارۀ تخت جمشید را انجام دادند و، افزون بر گراور، از آن‌جا نقشه تهیه کردند. هیأت باستان‌شناسی مارسل و ژان دیولافوا[۲۱] در ۱۸۸۵م از پرسپولیس بازدید کرد، اما شوش را برای کاوش ترجیح داد. معتمدالدوله، حاکم فارس، در ۱۸۸۷م، با هدف یافتن عتیقه در خرابه‌های تخت جمشید حفاری کرد و در همان سال‌ها فرصت‌الدولۀ شیرازی کتاب آثار عجم را نوشت، که شامل اطلاعات و مشاهدات و نقاشی‌های او از آثار تاریخی خطۀ فارس بود. کاوش‌های تخت جمشید را هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو، به سرپرستی ارنست هرتسفلد[۲۲]، در ۱۹۳۱ با حمایت‌های انجمن آثار ملی ایران، به ریاست محمدعلی فروغی و تیمورتاش، وزیر دربار رضاشاه پهلوی، آغاز کرد و تا ۱۹۳۴م ادامه داد. سرپرستی هیأت باستان‌شناسی مؤسسۀ خاورشناسی دانشگاه شیکاگو از ۱۹۳۴م با اریک اشمیت[۲۳] بود. این مؤسسه در ۱۹۴۰م به کاوش‌های اشمیت خاتمه داد و سپس علی سامی، از بنگاه علمی تخت جمشید، آندره گدار[۲۴] و محمدتقی مصطفوی از ادارۀ کل باستان‌شناسی وزارت فرهنگ و هنر و بعدها علی‌اکبر تجویدی و علی‌اکبر سرافراز به کاوش‌ها ادامه دادند.
فهرست آثار تخت جمشید
- تختگاه یا صفۀ اصلی که در ۵۱۸پ‌م از بلوک‌های سنگی بزرگ ساخته شده است. ابعاد صفّه ۴۵۰×۳۰۰ متر است و از هشت تا هجده متر ارتفاع دارد و روی دیوارِ جنوبی صفه کتیبۀ میخی داریوش اول قرار دار.
- ویرانه‌های باروی خشتیِ تخت جمشید بر فراز کوه رحمت.
- پلکان اصلی که ورودی اصلی مجموعۀ تخت جمشید است. این پلکان از ۱۰۶ پله به عرض هفت متر و ارتفاع دَه سانتی‌متر تشکیل شده و به سردر ورودی خشایارشا، موسوم به دروازۀ ملل، ختم می‌شود.
- سردر ورودی خشایارشای اول یا دروازۀ ملل، تالاری مربع‌شکل است که سقف آن بر چهار ستون سنگی نهاده بود و اکنون فقط دو ستون آن برجاست. تالار دارای سه درگاه اصلی است به ارتفاع یازده متر که به شرق و غرب و جنوب باز می‌شود و در دو طرف ضلع غربی، پیکرۀ سنگیِ دو لاماسو (گاو بالدار با سردیسِ مرد) قرار دارد که تأثیر هنر آشوری را نشان می‌دهد. بالای هر لاماسو کتیبه‌ای به سه خط و زبان، پارسی باستان، عیلامی و بابلی، است.
- آپادانا یا تالار پذیراییِ اصلی تخت جمشید که تالاری ستون‌دار به شکل مربع است و هر ضلع آن ۷۵×۷۵ متر است و شش ردیف شش‌تایی ستون داشته است. شهرت آپادانا به نقوش برجستۀ پلکان شرقی آن است که چهرۀ نمایندگان ۲۳ ملت تابع شاهنشاهی هخامنشی را نمایش می‌دهد.
- کاخ سه‌دروازه.
- کاخ داریوش اول به‌نام تچر که به سبک مصری ساخته شده است.
- کاخ ناتمام اردشیر سوم.
- کاخ خشایارشا یا هدیش.
- تپه خاک که میان هدیش و ابنیۀ حرمسرا قرار دارد و ممکن است انبار بوده باشد.
- خزانه که محل کشف ۳۳,۳۰۰ لوح گلین عیلامی و آرامی است. این الواح در ۱۹۳۳م کشف و به مؤسسۀ شرق‌شناسی دانشگاه شیکاگو منتقل شد.
- مجموعۀ حرمسرا در بخش شرقی و جنوبی صفّۀ تخت جمشید.
- تالارِ صدستون؛.
- آرامگاه‌های صخره‌ای اردشیر دوم و اردشیر سوم در بالای کوه رحمت.
- آرامگاه صخره‌ای ناتمام منسوب به داریوش سوم در کوه رحمت
- ↑ Odoric de Pordenon
- ↑ Giosafat Barbaro
- ↑ Geoffrey Ducket
- ↑ Heinrich von Poser
- ↑ Tomas Herbert
- ↑ Nils Matson Kioping
- ↑ Johann Albrecht Von Mandelslo
- ↑ Jean Baptist Tavernier
- ↑ Jean Thevenot
- ↑ Cornelius de Bruyn
- ↑ Don Garcias de Sylva de Figueraoa
- ↑ Pietro della Valle
- ↑ Carsten Niebuhr
- ↑ Grotefend
- ↑ James Morier
- ↑ William Ouseley
- ↑ Robert Kerporter
- ↑ Charles Texier
- ↑ Eugen Flandin
- ↑ Pascal Coste
- ↑ Jeanne Dieulafoy
- ↑ Ernest Herzfeld
- ↑ Erich Schmidt
- ↑ Andre Godard