پادشاهی متوکلی یمن

پادشاهی متوکلی یمن

سلسله‌ی امامت- پادشاهی خاندان حمیدالدین در یمن (1918- 1962م). یمن به عنوان یک کشور مستقل، پس از شکست امپراتوری عثمانی در پایان جنگ جهانی اول و در نتیجه فشار متفقین بر ترک‌ها برای رهاکردن ایالت‌های عربی‌اش ظهور کرد. پس از عقب‌نشینی ترک‌های عثمانی از یمن، دولت پادشاهی متوکلی در شمال این کشور تأسیس شد که در رأس آن امام یحیی بن محمد حمیدالدین قرار داشت. اما بخش عمده‌ی جنوب کشور که تحت سلطه‌ی استعمار انگلیس قرار داشت همچنان با نام دولت عدن و مناطق تحت‌الحمایه یا عدن و نواحی نه‌گانه همچنان در اشغال باقی ماند.

آغاز شکل‌گیری پادشاهی متوکلی به سال 1904م برمی‌گردد که در این سال یحیی بن محمد حمیدالدین پس از مرگ پدرش امام محمد (ملقب به منصور) ادعای امامت کرد و لقب متوکل علی الله را برای خود برگزید. دولت عثمانی‌ پس از خروج از یمن در 1918 ولایت (ایالت) یمن را به امام یحیی حمیدالدین واگذار کرد و دولت پادشاهی متوکلی یمن در اول نوامبر 1918 رسماً‌ اعلام استقلال کرد. وی پس از تأسیس دولتش در بخش شمالی یمن، در پی یکدست کردن کشور و الحاق دیگر مناطق یمن به این کشور بود. اما جنوب یمن همچنان در اشغال انگلیسی‌ها بود و منطقه‌ی جازان و عسیر تحت حاکمیت دولت ادریسیان. تلاش امام یحیی برای باز پس‌گیری جنوب یمن با شکست مواجه شد و انگلیسی‌ها که خود را حاکم قانونی این بخش از یمن می‌دانستند، نیروهای او را بمباران و وادار به عقب‌نشینی کردند. با این‌حال وی برای باز‌پس‌گیری عسیر و جازان و حدیده که تحت حاکمیت دولت ادریسیان بود نیز تلاش‌هایی کرد که بی‌نتیجه ماند. امام یحیی در 1923 پس از مرگ محمد ادریسی وقت را مغتنم شمرد و توانست حدیده را بازپس بگیرد. حسن ادریسی که دولت خود را در برابر هجوم نیروهای امام یحیی در حال سقوط می‌دید در سال 1926 به دولت سعودی پناه برد و در همان سال معاهده‌ی مکه را با آنها امضاء کرد. او به موجب آن معاهده حاکمیت عربستان را بر عسیر به رسمیت شناخت، در حالی که امام یحیی عسیر را بخشی از یمن تاریخی می‌دانست. ادریسی‌ها بعدتر، در 1934، معاهده‌ی مکه را برهم زدند و با پی بردن به قصد سعودی‌ها برای تجزیه‌ی یمن، به امام یحیی پیوستند. آنها با کمک امام یحیی با عربستان وارد جنگ شدند، اما شکست خوردند و یحیی با امضای معاهده‌ی طایف ملحق شدن نجران و عسیر به اراضی سعودی را پذیرفت. امام یحیی برای تقویت دولت خود در برابر استعمار انگلیس، در سال 1926 عهدنامه‌ای در زمینه‌ی روابط سیاسی و تجاری با ایتالیا امضا کرد و این نخستین معاهده‌ی این دولت با دولت‌های دیگر بود. در سایه‌ی حمایتی که این معاهده برای امام یحیی فراهم ساخت، وی نیروهای خود را به سمت مناطق حائل فرستاد. انگلیسی‌ها که از معاهده‌ی یمن- ایتالیا خشمگین بودند، در سال 1928 به امام یحیی اعلان جنگ دادند و مناطق حائل را بمباران و امام یحیی را مجبور به عقب‌نشینی و سپس آتش‌بس کردند. آنها نیز در سال 1933 معاهده‌ای با وی بستند که براساس آن حاکمیتشان را به مدت 40 سال بر جنوب یمن به رسمیت شناخت.

امام یحیی، پادشاهی مستبد بود که دولتش بر پایه‌ی اراده‌ی فردی وی و استیلای فرزندانش بر مناصب بالا استوار شده بود. او به رغم پیوستن به اتحادیه‌ی عرب و شورای ملل متحد به بهانه حفظ استقلال یمن اجازه‌ی تأسیس نمایندگی دیگر کشورها را در کشورش نداد و معاهده‌ی او با انگلیس به عامل اصلی مشکلات یمن در چند دهه‌ی پس از آن تبدیل شد. پس از کشته‌شدن وی در 1948، در جریان جنبش مشروطیت و سپس با شکست‌ این جنبش، پسرش امام احمد به جای او نشست و پایتخت را از صنعا به تعز منتقل کرد. احمد نیز شیوه‌ی استبدادی پدرش را ادامه داد؛ کودتای 1955 ارتش را سرکوب و کودتاچیان را اعدام کرد. وی به توسعه‌ی روابط سیاسی با اتحاد جماهیر شوروی و چین اقدام کرد و در سال 1958 نیز به اتحادیه‌ی مصر - سوریه پیوست. در سال 1962 با مرگ وی عملاً‌ طومار پادشاهی متوکلی درهم پیچید و با به راه‌ افتادن انقلاب سپتامبر 1962 نظام امامت متوکلی حمیدالدین منقرض و جمهوری یمن تأسیس شد.

سومین و آخرین پادشاه دولت متوکلیان یمن محمد البدر، فرزند امام احمد، بود که دوران سلطنت وی بیشتر از یک هفته به درازا نکشید.