الاشارات و التنبیهات

اِشارات و التَّنبیهات (اَلاِشارات...)
تألیف ابن سینا، کتابی به عربی، در منطق، فلسفه، کلام، و عرفان. این اثر ظاهراً آخرین تألیف ابن سینا است که آن را قبل از مسافرت به ری، تحریر کرد. نثر آن برخلاف نثر دیگر کتاب‌های فلسفی ابن‌سینا استوار و شیواست، چگونگی عرضۀ مطالب فلسفی در آن کاملاً مغایر ساختار شفاء، نجات، و المبدأ و المعاد است و نمط نهم و دهم آن ـ در مقامات‌العارفین و اسرارالآیات ـ.در هیچ اثر دیگرش نیامده است. گویا در مجموع ابن‌سینا مطالبی را که در طرح حکمت مشرقیه و تحریر انصاف در نظر داشته، در این اثر عرضه کرده است. کتاب از سه بخش کلی منطق، طبیعیات و الهیات تشکیل شده است: بخش منطق در ده «نهج» و بقیۀ کتاب را در ده «نمط» سامان‌یافته؛ بخش طبیعیات مشتمل بر سه نمط: جوهریت اجسام، جهات و اجسام اولی و ثانوی، نفس زمینی و آسمانی؛ بخش الهیات مشتمل بر هفت نمط: وجود و علل آن، صنع و ابداع، غایات، تجرید، بهجت و سعادت، مقامات عارفان، و اسرار آیات. بر کتاب اشارات شرح‌های گوناگونی نگارش شده، از جمله: مهم‌ترین شرح انتقادی آن از فخر رازی؛ کشف  ‌التمویهات ابوالحسن علی آمدی در نقد شرح رازی؛ و حلّ مشکلات‌الاشارات نصیرالدین طوسی در نقد شرح رازی که در آن به برخی از اعتراضات وی پاسخ گفته؛ المحاکمات قطب‌الدین رازی؛ شرح شمس‌الدین سمرقندی با نام بشارات‌الاشارات؛ شرح ابن کمونه به نام شرح‌الاصول و الجمل؛ شرح میر سید احمد علوی با نام کحل‌الابصار؛ لباب‌الاشارات فخر رازی در تلخیص آزاد متن اشارات. افزون بر شروح فوق، حواشی متعددی بر اشارات و شروح آن نگارش شده، همچون حاشیۀ ملاعبدالرزاق لاهیجی و آقاحسین خوانساری. علاوه بر ترجمه‌ها و شروح فارسی معاصر همچو ایضاح‌الاشارات جعفر زاهدی ترجمه و شرح حسن ملکشاهی، دو ترجمۀ کهن از اشارات به تصحیح حسن مشکان طبسی و احسان یارشاطر به چاپ رسیده است. متن اشارات نخستین‌بار در ۱۸۹۲م در لیون و نیز همراه ترجمۀ فرانسوی گواشون در ۱۹۵۱م در پاریس و با تصحیح محمود شهابی (۱۳۳۹ش) در تهران به همراه لباب‌الاشارات رازی چاپ شده است.