مقبره سلطان ویس
(یا مقبرۀ سلطان قیس) بنای آرامگاهی نیمهمخروبه در شهرستان قزوین، متعلق به دورۀ سلجوقیان. این آرامگاه که هویت مدفونش مشخص نیست، در روستای نیاق در ۱۶ کیلومتری قزوین واقع است. برای رسیدن به آن باید از بیرون ده نیاق به کمک چارپا حدود ۲/۵ ساعت به طرف قلۀ کوهی که در جانب شمال روستا واقع است، راه پیمود. کوهی که مقبره بر فراز آن بنا شده، در محل به نام «الهتر» شناخته میشود.
این بنا در سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مشخصات معماری
بنای سلطان ویس از دو قسمت اساسی تشکیل یافته است که عبارتند از: بنای مقبره و بناهای وابسته.
بنای مقبره، از داخل و خارج دارای طرح هشتضلعی است. طول هرضلع در داخل ۲ و در خارج ۳ متر است. اضلاع هشتگانۀ داخلی، در بالا به صورت طاقنماهای تیزهدار درآمده و در حد فاصل بین هر دو طاقنما، یک پاباریک[۱] قرار دارد که در نتیجه، طرح هشتضلعی را به یک طرح مدور تبدیل ساخته است. در بالای این قسمت، به کمک سینهباز[۲]های تیزهدار و پاباریکها، کاربندی یزدی صورت گرفته که از روی آن، قوس گنبد آغاز گردیده است. طرز کاربندی زیر قوس آنچنان هنرمندانه انجام گرفته که حاصل آن، ایجاد گنبدی خوشتناسب است. آنچه در اینجا حائز اهمیت است، نوع مصالحی است که برای برپا ساختن بنا به کار رفته است. گنبد مزبور، به کمک سنگهای لاشۀ کوه ساخته شده؛ سنگهایی که به هیچوجه برای این منظور تراش داده نشدهاند. در دیوار سمت جنوب مقبره، محرابی جاسازی گردیده که از نظر تزیینی بسیار ساده است و تنها در بالای فرورفتگی آن، طرحی به صورت مقرنس وجود دارد.
داخل بنا فاقد هرگونه تزیین خاص و چشمگیری است و تنها سطح آن با قشری از گچ پوشیده شده است. در وسط مقبره صندوقی شکسته قرار دارد که هیچگونه کتیبه و نقشی بر آن مشاهده نمیشود. در ورودی مقبره در جانب شرقی آن واقع است. نمای خارجی این قسمت عبارت است از یک ورودی که بالای آن دارای قوس است. در بالای در ورودی، پنجرۀ چهارگوشهای جاسازی شده و با فاصلۀ کمی در بالای آن، تیری چوبی در عرض نمای مزبور قرار داده شده و بر روی آن، طاقنمایی ایجاد گردیده است. کلیۀ قسمتهای مزبور نسبت به دو طرف خود کمی فرورفته مینماید و به این ترتیب، در دوسوی در ورودی، دو جرز به وجود آمده است. تمام سطح این قسمت با قشری از گچ به نحوی بیسلیقه و بسیار ساده پوشیده شده است. آنچه در این قسمت از نمای بنا حائز اهمیت است، وجود قوس بالای پنجرۀ بناست که دور آن با یک رج آجر زده شده و احتمال بسیار میرود که در دوران آبادانی این بنا ۔ یعنی حدود قرن ششم - در ورودی تا قسمت بالا باز بوده و آنچه که در حال حاضر مشاهده میشود، ترتیبی باشد که طی تعمیرات غلط و ناصحیح بعدی به وجود آمده است.
- ↑ پاباریک: بخشی از کاربندی زیر گنبد که به صورت یک مثلث دوپهلوی برابر در کاربندی و یزدیبندی روی ترنبهها و سینهبازها به وجود میآید. (فرهنگ واژههای معماری سنتی ایران، سعید فلاحفر، تهران: 1379)
- ↑ سینهباز: قسمتی از کاربندی روی درگاههای چهارطرف گنبد به صورت سرقوس (فرهنگ واژههای معماری سنتی ایران، سعید فلاحفر، تهران: 1379)