میرزا عبدالفتاح گرمرودی
میرزا عبدالفتاح گرمرودی
از منشیان دستگاه عباس میرزا نایب‌السلطنه که پس از فوت او در دربار محمد شاه قاجار، سمت نویسندگی داشته است. در 1253ق طی واقعۀ هرات که محمد حسین خان مقدم مراغه‌ای آجودانباشی، معروف به نظام‌الدوله مراغه‌ای و ملقب به صاحب اختیار و نظام‌الدوله به سمت سفیر فوق العادۀ ایران در ممالک اروپا مأمور شد و نخستین آجودانباشی دورۀ قاجاریه در آذربایجان به شمار رفت، او نیز به عنوان معاون او و نایب سفارت تعیین و همراه با هیئت سیاسی به اروپا رفت. او در 1254ق شرح این سفر هیئت سیاسی را نوشت و به نام چهارفصل آن را تنظیم و تدوین کرد که سفرنامۀ اولین هیئت سیاسی اعزامی ایران به کشورهای اروپایی در زمان قاجاریه بود. این کتاب مشتمل است بر گزارش‌های جالبی از اوضاع سیاسی امپراتوری عثمانی، اتریش، انگلیس، فرانسه و فعالیت‌ها و مأموریت‌هایی که آجودانباشی در هر یک از این کشورها انجام داده است. میرزا عبدالفتاح همچنین کتابی با نام شب‌نامه نگاشت که در خصوص عیش و نوش و شهوترانی اروپایی‌هاست.
محمد حسین خان مقدم مراغه‌ای که نخستین شخصیت نظامی و سیاسی ایران بود که به مقام آجودانباشی رسید، پس از یک سال و 4 ماه که در سفر سیاسی بود، در شوال 1255ق به تبریز رفت و از آن‌جا راهی تهران شد. او پس از ارائه گزارش مأموریت‌اش به شاه، ملقب به "نظام‌الدوله" شد و در 1256ق به حکومت یزد منصوب گردید. او از 1260ق با لقب صاحب اختیاری به حکومت فارس گمارده شد. طی تمام مدت حکومت یزد و فارس که حدود هشت سال شد، میرزا عبدالفتاح نیز همراهش بود و در شهرهای یزد و شیراز کتب و رسالاتی مفید را به رشتۀ تحریر درآورد.