باغ شاه (تهران)
باغ‌شاه (تهران)
از باغات دورۀ ناصرالدین شاه قاجار و پادگانی نظامی در آن دوره در تهران. نخست میدانی بود که به فرمان فتحعلی شاه در حومۀ غربی تهران آن زمان برای برگزاری مسابقات اسب‌دوانی ساخته بودند و یک عمارت دوطبقه نیز داشت. در ۱۲۹۹ق، ناصرالدین شاه باغی در آن‌جا احداث کرد که چهار خیابان از مرکز باغ تا دیوارهای آن کشیده شده بود و هر یک دَری داشتند. در حاشیۀ هر یک از خیابان‌ها نهری سنگی با کف کاشی لاجوردی و در کنار آن‌ها درختان چنار بود. در مرکز باغ، استخری با ۸۰ فواره ساخته بودند که وسط آن جزیره‌ای پر از گل بود که مجسمه‌ای مفرغی از شاه سوار بر اسب در آن نصب شده بود. از جمله ساختمان‌های باغ‌شاه دو عمارت کالسکه‌ای‌شکل، برج منظر که از بالای آن سراسر جلگۀ تهران دیده می‌شد، عمارت خورشید، کبوترخانه و یک باغ وحش کوچک بود. در ۱۳۰۲ق، میدان اسب‌دوانی جدیدی در شرق شهر تهران در منطقۀ دوشان تپه احداث شد.
باغ‌شاه در تاریخ مشروطیت ایران شهرت و اهمیت دارد. در ۴ جمادی‌الاول ۱۳۲۶ق، محمدعلی شاه مدت یک‌سال باغ شاه را ستاد عملیات خود قرار داد. پس از به‌توپ‌بستن مجلس، به فرمان او بسیاری از مشروطه‌‌خواهان را در آن‌جا زندانی کردند که از آن میان جهانگیرخان صوراسرافیل، ملک‌المتکلّمین، و قاضی قزوینی در همان‌جا اعدام شدند. پس از فتح تهران در ۱۳۲۷ق به‌دست مجاهدان، مفاخرالملک، حاکم تهران، و سیدعبدالله بهبهانی، از رهبران مشروطیت، به ترتیب در باغ‌شاه اعدام و زندانی شدند. باغ‌شاه رفته‌رفته از رونق و اعتبار افتاد. در دورۀ مأموریت مورگان شوستر در ایران (۱۳۲۹ق)، تبدیل به ژاندارمری خزانه شد و پس از تأسیس ژاندارمری دولتی، نخست مدرسۀ صاحب‌منصبان جزء و سپس پادگان بود. پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ش و تشکیل قشون متحدالشکل، به ارتش واگذار و پادگان باغ‌شاه نامیده شد. قسمتی از باغ‌شاه، همچون گذشته، تا اواخر دورۀ پهلوی محل حبس زندانیان سیاسی بود. در ۱۳۱۲ش در ضلع شمال غربی آن دانشگاه جنگ ساخته شد. امروز، دانشگاه و پادگانِ آن‌جا «دانشکدۀ فرماندهی و ستاد ارتش» و «پادگان حُر» نامیده می‌شوند.