جنگ پلوپونزی
جنگ پلوپونزی (Peloponnesian War)
جنگ‌هایِ آتن[۱] و اِسپارت[۲] و متحدان آن‌ها از 431 تا 404پ‌م. این جنگ‌ها بیشتر دنیای یونانی، از آسیای صغیر تا سیسیل[۳] و از بندر بیزانتیوم[۴] (استانبول کنونی) تا کِرِت، را دربرگرفت. این جنگ، که به‌سبب نگرانی‌های اسپارت از افزایش قدرت آتن درگرفته بود، تا پیروزی لو‌ساندروس[۵] (لیزاندر) سردار اسپارت، بر ناوگان آتن در 405پ‌م در اِگوسپوتامی[۶] و تسلیم آتنی‌ها، به‌علت گرسنگی در 404پ‌م، ادامه یافت. در این جنگ قدرت سیاسی آتن از بین رفت. جنگ پلوپونز[۷] نمونۀ بارزی از نبرد بین قدرت دریایی و قدرت زمینی بود، که در آن آتنی‌ها بیشتر کنترل ا‌ِژِه و سواحل آن و اسپارت بیشتر کنترل خاک پلوپونز و یونان مرکزی را در دست داشت. علت طولانی‌شدن جنگ و حاشیه‌ای‌بودن نبردهای اولیه نیز همین امر بود. اسپارت‌ها با حمله به آتیکا[۸] نمی‌توانستند به پیروزی قاطع دست یابند، چون آتنی‌ها به استحکامات خود در آتن و بندر پیرایئوس[۹] عقب‌نشینی می‌کردند و قدرت دریایی تدارکات آنان را تضمین می‌کرد. همچنین حمله‌های آتنی‌ها به سواحل پلوپونز، حتی با اشغال پایگاه‌های دایم در سواحل دشمن یا نزدیکی به آن‌ها در 425ـ424پ‌م، کارآیی نداشت؛ هرچند فشارهای ناشی از آن به پیروزی چشم‌گیر آتنی‌ها در پیلوس[۱۰] در 425پ‌م انجامید. پس از آن، تلاش آتنی‌ها برای تصرف مگارا ناکام ماند و نقشۀ بلندپروازانۀ خارج‌کردن بوئتیا[۱۱] از میدان جنگ در دلیوم[۱۲] در 424پ م فاجعه‌آمیز بود. در این‌حال، اسپارت‌ها سرانجام راهی برای ضربه‌زدن به آتن در منطقه‌ای حیاتی یافتند و از راه خشکی نیرویی را برای شوراندن متحدان خود در تراس (تراکیه)[۱۳] روانه کردند. به‌هر حال، مرگ براسیداس[۱۴]، رهبر پرجذبه، و کِلئون[۱۵]، دو آتنیِ مخالف با مذاکرات، در آمفیپولیس[۱۶]، به متارکه‌ای موقت در 422/421پ‌م انجامید. در سال‌های اولیۀ صلح، آتن از نارضایتیِ برخی از متحدان اسپارت برای تشکیل اتحادیه‌ای در پلوپونز و هماوردی با اسپارت در خشکی بهره برد. پس از پیروزی اسپارت در مونتی‌نه‌آ[۱۷] در 418پ‌م، اتحادیه از هم گسست و آتن با اعزام نیروی نظامی به سیسیل در 415پ‌م توان نظامی خود را سخت کاهش داد. نابودی این نیرو در 413پ‌م باعث اضمحلال قدرت دریایی آتن شد و اسپارت و متحدانش را تشویق کرد که در دریا به تلاشی واقعی دست‌یازند و متحدان آتن را بشورانند. ایران نیز به اسپارت کمک مالی می‌کرد؛ به این امید که شهرهای یونانی‌نشین آسیایی، که در سال‌های پس از شکست خشایارشا[۱۸] در پلاته[۱۹] در 479پ‌م به آتن واگذار کرده بود، را بازستاند. نبردهای مهم دَه سال پایانی بیشتر در دریا، در شمال اژه[۲۰]، «هِلِسپونت[۲۱]» (داردانل[۲۲] کنونی)، یا پروپونتیس[۲۳] (دریای مرمره[۲۴]) صورت گرفت؛ زیرا دریاسالاران اسپارت می‌کوشیدند که خطوط تدارکاتی آتن را قطع کنند. آتن در چند نبرد پیروز شد ـ به‌ویژه در کوزیکوس[۲۵]، در 410پ‌م، و جزایر آرگینوسه[۲۶]، در 406پ‌م ـ ولی با نابودی ناوگان آتن به دست لو‌ساندروس در اِگوسپوتامی در 405پ‌م جنگ پایان یافت و آتن، پس از تحمل محاصرۀ زمینی و دریایی در فصل زمستان، سرانجام در 404پ‌م تسلیم شد.