ابوسعید ابوالخیر، فضل الله (میهنه ۳۵۷ق ـ۴۴۰ق)

ابوسعید ابوالخیر;
زادروز	میهنه ۳۵۷ق;
درگذشت	۴۴۰ق
ملیت	ایرانی
تحصیلات و محل تحصیل	فقه در مرو - تفسیر و اصول در سرخس
شغل و تخصص اصلی	عارف
شغل و تخصص های دیگر	شاعر
گروه مقاله	عرفان
خویشاوندان سرشناس	محمد بن منوّر (نوه)

ابوسعید اَبِی‌الخیر، فضل‌الله (میهنه ۳۵۷ق ـ۴۴۰ق)

(ابوسعید فضل‌الله بن احمد بن محمد بن ابراهیم میهنی (ابوسعید فضل‌الله بن ابوالخیر احمد)، مشهور به شیخ ابوسعید ابوالخیر) عارف و شاعر ایرانی. همچون پدر، مذهب شافعی داشت. در کودکی به تحصیل قرآن و از آن پس به فراگیری دیگر علوم پرداخت. از حافظۀ نیرومند و نیز استعداد عجیب او حکایت‌ها آورده‌اند. سال‌ها در مرو به تحصیل فقه و در سرخس به فراگیری تفسیر و اصول پرداخت. ابوسعید در شمار بزرگ‌ترین مشایخ حوزۀ تصوف خراسان است و در این حوزه که از شرقی‌ترین نواحی عالم اسلام تا بغداد گسترده می‌شود، تنها شمار معدودی همچون ابوالحسن خرقانی و بایزید بسطامی به شهرت و اعتبار او رسیده‌اند. ابوسعید، در طریقت دست ارادت به سوی بشر یاسین، لقمان سرخسی، ابوالفضل سرخسی، ابوعبدالرحمن سُلَمی و سرانجام ابوالعباس قصّاب آملی دراز کرد و سال‌ها زیر نظر آنان به سلوک و مجاهده پرداخت. مجاهدات عجیب و دور از تصور او در این دوره، در آفرینش روش سلوک او بسیار مؤثر بود. او صوفی‌ای است ذوقی، که وجد، سماع، و ریاضت‌های مشکل، از ارکانِ طریقت اوست. به هرحال، ابوسعید در مقام بزرگ‌ترین شیخ صوفی در آن روزگار از همان زمان بازگشت به نیشابور، مخالفان و موافقانی داشت، حتی از مخالفت اولیۀ مشایخی چون ابوالقاسم قشیری با او خبرهایی در دست است. میراث بر‌جای‌ماندۀ او، شماری رباعیات مشکوک است که بارها به چاپ رسیده است. یکی از فرزندزادگان او به نام محمد بن منوّر، رساله‌ای با نام اسرارالتوحید، در شرح زندگی و به‌ویژه کراماتِ‌ او نوشته است. کثرت کرامات او، به‌ویژه اخباری که از ضمیرخوانی او در این رساله آمده تعجب‌برانگیز است. تک‌نگاری‌های دیگری نیز، حتی تا روزگار حاضر، دربارۀ او پرداخته‌اند.