علویه
عَلَویه
(یا: علوی‌ها) در معنای عام، خاندان‌های سادات که نَسَب به امام علی(ع) برده و از پیروان و شیعیان آن حضرت به‌شمار می‌روند، و در معنای خاص، به فرقه‌ها و آیین‌هایی اطلاق می‌شود که در مورد امام علی(ع) و احیاناً سایر امامان شیعه راه غلو پیموده و از غُلات شیعه محسوب می‌شوند. این فرقه‌ها که در مناطق مختلف جهان پراکنده‌اند، غالباً آرای اسلامی را با افکار و عقاید باستانی و غالباً شرک‌آمیز آن منطقه درهم آمیخته و به‌صورت آیین و فرقه خاصی درآمده‌اند. وجه مشترک این آیین‌ها غلو در حق امام علی(ع) تا مرحلۀ الوهیت قائل‌شدن به ایشان، و اعتقاد به حلول و تناسخ و تجسد و تفسیر باطنی از شریعت و پای‌بند نبودن به آداب و مناسک اسلامی است. علویان ایران نام «اهل حق» یا «یارستان» دارند و نام فرقۀ خود را «مذهب حقیقت» نیز می‌نامند. اهل حق که بیشتر در مناطق غربی ایران مقیم‌اند، معمولاً در ایران «علوی» خوانده نمی‌شوند اما پیروانی از این فرقه که در کشورهای دیگر مقیم‌اند، گاهی «علوی» خوانده می‌شوند. این فرقه به‌شدت تحت تأثیر آراء و عقاید ایران باستان از زردشتی و مهرپرستی و مانوی است و احتمال داده می‌شود که این آیین حضور و دوام یک مکتب ایرانی باستانی همراه با برخی عقاید اسلامی و شیعی است. اینان نماز نمی‌خوانند و روزۀ ماه رمضان را ممنوع می‌شمارند و به الوهیت امام علی(ع) عقیده دارند و حلول و تناسخ و تجسد را باور دارند و مشروبات الکلی را حرام می‌شمارند. علویان ترکیه که جمعیت آن‌ها را میلیون‌ها نفر تخمین زده‌اند، نیز از شیعیان غالی، معتقد به دوازده امام شیعه اثنی‌عشری، و متأثّر از آیین شمنی آسیای مرکزی و دارای مشرب باطنی هستند. قزلباش‌ها از پیروان این فرقه بوده‌اند. اهل نماز و روزه نیستند، مجالس‌شان که آن را جمخانه می‌خوانند، مختلط است، استفاده از مشروبات الکلی را جایز می‌شمارند و مجالس‌شان به‌شدت محرمانه است و از حضور اغیار در آن جلوگیری می‌شود. پیروان این فرقه که «علوی» نامیده می‌شوند از طرف دستگاه حاکم با تضییقاتی روبه‌رو هستند و معمولاً کسی از آن‌ها به مناصب سیاسی راه پیدا نمی‌کند اما حضور آن‌ها در جوامع هنری این کشور چشمگیر است. علویان سوریه و لبنان که جمعیت آن‌ها تنها در سوریه به میلیون‌ها نفر می‌رسد به‌شدت متأثر از فرقه غالی نُصَیریه و اصولاً از پیروان این فرقه‌اند و درگذشته نیز نُصیری نامیده می‌شدند، اما در قرن اخیر نام «علوی» را برای خود به‌کار می‌برند و هم‌اکنون نیز به همین نام مشهورند و وجه مشترک زیادی نیز با علویان مقیم ترکیه دارند. در این دایرةالمعارف مقالات مستقلی تحت عنوان «اهل حق» و «نُصیریه» وجود دارد. نیز ← غُلات.