کریم خان زند
کریمخان زند (۱۱۱۳ یا ۱۱۱۸ـ۱۱۹۳ق)
| کریمخان زند | |
|---|---|
| زادروز |
۱۱۱۳ یا ۱۱۱۸ق |
| درگذشت | ۱۱۹۳ق |
| ملیت | ایرانی |
| شغل و تخصص اصلی | فرمانروا |
| لقب | وکیل، وکیل‌الرعایا، وکیل‌الدوله |
| گروه مقاله | تاریخ ایران |
| خویشاوندان سرشناس | ایناق خان (پدر) |
پادشاه ایران و مؤسس سلسلۀ زندیه، ملقب به وکیل، وکیل‌الرعایا و همچنین وکیل‌الدوله، پسر ایناق خان. در زمان نادرشاه به همراه طایفۀ زند به خراسان تبعید شد و پس از قتل نادرشاه به قلعه پری در اطراف ملایر بازگشت و به‌تدریج اقتداری یافت و در ۱۱۶۲ق مهرعلی‌خان تکلو حاکم همدان را شکست داد. خان بختیاری، فردی مجهول‌الهویه را با نام شاه‌‌اسماعیل صفوی سوم به تخت نشاندند، اما به‌سبب نقض عهد علیمراد‌خان، کریمخان سررشته کارها را خود در‌دست گرفت و با جمع‌آوری سپاه به جنگ علیمراد خان رفت. سپس در شیراز به حکومت رسید و شیراز را پایتخت خود کرد. وی هرگز خود را شاه نخواند و بلکه با عنوان وکیل یا وکیل‌الرعایا حکومت کرد. او در دوران حکومتش درنبردهای مختلف با مدعیان خود، چندین‌بار طعم شکست را چشید، اما سرانجام طی چند سال متوالی، مدعیانش همچون علیمردان‌خان (در ۱۱۶۷ق)، محمدحسن‌خان قاجار (در ۱۱۷۲ق) و فتحعلی‌خان افشار (در ۱۱۷۸ق) کشته شدند و آزاد‌خان (در ۱۱۷۹ق) و حسینقلی‌خان جهانسوز (در ۱۱۸۲ق) مطیع او گردیدند و او توانست قدرت خود را در سراسر ایران ـ به استثنای خراسان، که به‌‌دلخواه خودش، تحت امر شاهرخ افشار اداره می‌شد ـ مستحکم سازد. کریمخان در اواخر حکومت خود، به جنگ با عثمانی پرداخت و بصره را پس از چهارده ماه محاصره تصرف کرد و برادرش صادق‌خان را به امارت آن‌جا گماشت (۱۱۹۰ق). او در حدود ۸۰سالگی فوت کرد. جسد کریمخان، در شیراز، در عمارت کلاه فرنگی دفن شد. آقا محمدخان قاجار استخوان‌های او را به تهران منتقل کرد و در عمارت خلوت کریم‌خانی دفن نمود تا هر روز با گذر از آن‌جا، وی را لگدکوب کند. بعدها فتحعلی‌شاه استخوان‌های او را به نجف فرستاد. کریمخان مردی شجاع، ساده و بی‌تکلف بود، ولی گهگاه شدت عمل از خود نشان می‌داد و در اواخر عمر بر سختگیری‌های خود افزود. سیاست داخلی وی ایجاد امنیت و برقراری آرامش بود. از این‌رو در دوران وی صلح و اعتدال بر ايران حاکم شد. او به عمارت علاقه داشت و خصوصاً در شیراز بناهای ارزشمندی چون ارگ و مسجد و بازار وکیل به یادگار گذاشت. به فرمان او انگلیسیان اجازه یافتند تا علاوه‌‌بر افتتاح نمایندگی بازرگانی در بوشهر، در خلیج فارس به تجارت بپردازند. لطفعلی بیگ آذر، سلیمان بیگدلی و سیداحمد هاتف اصفهانی از شاعران دورۀ او هستند.