میرزا عبدالفتاح گرمرودی
میرزا عبدالفتاح گرمرودی
از منشیان دستگاه عباس میرزا نایب‌السلطنه که پس از فوت او در دربار محمدشاه قاجار، سمت نویسندگی داشته است. در 1253ق طی واقعۀ هرات که محمدحسین خان مقدم مراغه‌ای آجودانباشی، معروف به نظام‌الدوله مراغه‌ای و ملقب به صاحب‌اختیار و نظام‌الدوله به سمت سفیر فوق‌العادۀ ایران در ممالک اروپا مأمور شد و نخستین آجودانباشی دورۀ قاجاریه در آذربایجان به شمار رفت، او نیز به عنوان معاون او و نایب سفارت تعیین و همراه با هیأت سیاسی به اروپا رفت. او در 1254ق شرح این سفر هیأت سیاسی را نوشت و به نام چهارفصل آن را تنظیم و تدوین کرد که سفرنامۀ اولین هیأت سیاسی اعزامی ایران به کشورهای اروپایی در زمان قاجاریه بود. این کتاب مشتمل است بر گزارش‌های جالبی از اوضاع سیاسی امپراتوری عثمانی، اتریش، انگلیس، فرانسه و فعالیت‌ها و مأموریت‌هایی که آجودانباشی در هر یک از این کشورها انجام داده است. میرزا عبدالفتاح همچنین کتابی با نام شب‌نامه نگاشت که در خصوص عیش و نوش و شهوترانی اروپایی‌هاست.
محمدحسین خان مقدم مراغه‌ای که نخستین شخصیت نظامی و سیاسی ایران بود که به مقام آجودانباشی رسید، پس از یک‌سال و 4ماه که در سفر سیاسی بود، در شوال 1255ق به تبریز رفت و از آن‌جا راهی تهران شد. او پس از ارائۀ گزارش مأموریتش به شاه، ملقب به «نظام‌الدوله» شد و در 1256ق به حکومت یزد منصوب گردید. او از 1260ق با لقب صاحب‌اختیاری به حکومت فارس گمارده شد. طی تمام مدت حکومت یزد و فارس که حدود هشت‌سال شد، میرزا عبدالفتاح نیز همراهش بود و در شهرهای یزد و شیراز کتب و رسالاتی مفید را به رشتۀ تحریر درآورد.