احساء
اَحساء
(یا: الاحساء؛ منطقۀ شرقیه) مجموعه‌ای بزرگ از چند واحه[۱] و استان شرقی عربستان سعودی، در امتداد مرز قطر[۲] و امارات متحدۀ عربی[۳]. از نفت‌خیزترین مناطق عربستان است و ۱۰۶,۷۰۰ کیلومتر مربع مساحت و ۱۷۵ متر از سطح دریا ارتفاع دارد. آب‌وهوای احساء در تابستان گرم و شرجی و در زمستان معتدل است. وجود چشمه‌ها، کاریزها، و چاه‌های آرتزین، کشت برنج، سبزی، و میوه را در بخش‌هایی از این ناحیه میسر کرده است. از نخلستان‌های آن بیش از ۷۰ گونه خرما به دست می‌آید. زرگری، ساخت خنجر و شمشیر تزیینی و بافت عبا و طناب از صنایع بومی آن است. شهرهای اصلی آن عبارت‌اند از هُفوف[۴]، مبرّز، قطیف، جبیل، ظهران، و دمّام. پیش از تأسیس دولت عربستان سعودی، احساء منطقه‌ای وسیع‌تر بود و تقریباً تمامی نواحی واقع در کرانۀ جنوبی خلیج فارس را شامل می‌شد. اکثر جمعیت احساء شیعی‌مذهب و بعضاً از شیخیه‌اند. شهر ظهران و بندر دمّام از مراکز بسیار مهم نفتی عربستان سعودی و از کانون‌های بزرگ جمعیتی و اقتصادی احساء به شمار می‌آیند. در احساء آثار تمدن‌های دورانِ مس ماندگاه‌های فنیقی، کلدانی، و ساسانی یافت شده است. جمعی از مردم این ناحیه در زمان حیات پیامبر اکرم (ص) به اسلام گرویدند و پس از رحلت ایشان از دین برگشتند و میان مرتدان و مسلمانان نبردهایی روی داد. قرمطیان[۵] بنیادگذار شهر احساء بودند. مصریان، عثمانیان و سرانجام وهابیان بر احساء فرمان رانده‌اند. در ۱۳۳۱ق/۱۹۱۴، عبدالعزیز بن سعود آن را از ترک‌ها بازستاند و احساء را بخشی از کشور عربستان سعودی اعلام کرد. در ۱۳۷۵ق/۱۹۵۶، به فرمان پادشاه آن‌جا را منطقۀ شرقیه نامیدند و دمّام مرکز آن شد. شیخ احمد احسایی (۱۱۶۶ـ۱۲۴۱ق) عالم و فقیه امامیه، که فرقۀ شیخیه به نام او منسوب است، زادۀ روستای مُطَیرِفی، واقع در احساء بود.