المآثر و الآثار
اَلْمَآثِرُ و الْآثار
کتابی به فارسی در تاریخ و جغرافیای دورۀ ناصری از محمدحسن‌خان اعتمادالسلطنه (۱۲۵۹ـ۱۳۱۳ق). این کتاب مشتمل بر شانزده باب است و دربارۀ فضایل ناصرالدین‌شاه، اولاد و احفاد و زنان او، وزرا و امرا، حکام و والیان، جنگ‌های داخلی حدود و ثغور ایران و نیز اخبار و وقایع ۴۰ سال سلطنت ناصرالدین‌شاه قاجار تا زمان تألیف کتاب (۱۳۰۶ق) مطالبی در آن دیده می‌شود. این کتاب نخست در ۱۳۰۷ق، زمان حیات مؤلف، در تهران چاپ سنگی شد. در سال‌های اخیر نیز چاپ منقّحی از آن به اهتمام ایرج افشار در ۳ جلد با عنوان چهل سال تاریخ ایران در دوره‌های پادشاهی ناصرالدین شاه منتشر شده است. به گفته محمد قزوینی این کتاب از آثار شیخ محمدمهدی قزوینی عبدالرّب‌آبادی ملقّب به «شمس‌العلماء» است.