جوهرتین العتیقتین
الجوهرتین العتیقتین (کتاب)
(نام کامل: الجوهرتین العتیقتین المائعتین من الصفراء و البیضاء) کتابی در علم معدن‌شناسی و کیمیا، اثر حسن بن احمد همدانی. نویسنده از دانشمندان قرن چهارم هجری (دهم میلادی) است. این کتاب نخستین‌بار با تحقیق کریستوفر تول در سوئد و در سال 1968م منتشر شد. تول با استناد به سه نسخه‌ی خطی کتاب که هیچ‌کدام کامل نیست، آن را تدوین کرده است. چاپ دیگر این کتاب با تنقیح شورای کتاب وزارت رسانه‌ها و فرهنگ یمن در سال 1985م در صنعاء منتشر شده. در این چاپ پژوهشی که کریستوفر تول درباره‌ی کتاب انجام داده و در مقدمه‌ی چاپ سوئد آورده بود، ترجمه و به کتاب افزوده شده است. در سال 1980 نیز شیخ حمد الجاسر، چاپ دیگری از این کتاب همراه با تحقیقات خود عرضه کرد و پژوهش مفصلش را درباره‌ی معادن شبه‌جزیره‌ی عربستان بدان افزود.
الجوهرتین العتیقتین نخستین کتاب از نوع خود در قرون اسلامی میانه است که صنعت طلاکاری و نقره‌کاری را از مرحله‌ی استخراج و سپس پردازش تا عیارسنجی و برآهیختن و سکه‌سازی از آنها با بهره‌گیری از منابع مورد اعتماد عربی و یونانی و اطلاعات مفید کارشناسان و متخصصان (به ویژه ضاربان سکه در صنعاء و صعده) توضیح داده است. اهمیت کتاب به لحاظ علمی از آن روست که سنت معدن‌شناسی و سکه‌سازی را از عصر خویش گزارش می‌دهد. همدانی برخلاف علمای معاصر خویش معتقد بود که طلا تنها از معدن طلا درمی‌آید و نقره از معدن نقره و چیزی به نام اکسیر وجود ندارد که غیر طلا را تبدیل به طلا کند. این کتاب سبب شد تا نام همدانی در کنار نام‌آوران دیگری چون کندی و بیرونی و ابن سینا در قرون وسطا مورد توجه اروپائیان قرار گیرد.