چین

چین (China)

نقشه چین

 

موقعیت. جمهوری خلق چین در آسیای شرقی جای دارد و از شمال به مغولستان، از شمال شرقی به روسیه، از شرق به کرۀ شمالی، دریای زرد و دریای چین شرقی، از جنوب به دریای چین جنوبی و خلیج تونکن و کشورهای ویتنام، لائوس، میانمار (برمه)، هند، بوتان، و نپال، از غرب به هند، جامو و کشمیر، افغانستان، تاجیکستان، و قرقیزستان، و از شمال غرب به قزاقستان محدود شده است. مساحت چین ۹,۵۷۲,۹۰۰ کیلومتر مربع است و شهر پکن (بِی‌جینگ) پایتخت آن است.

سیمای طبیعی. چین، سومین کشور وسیع جهان، تقریباً یک‌چهارم از قارۀ آسیا را فراگرفته و درازای آن از شرق به غرب حدود ۵هزار کیلومتر و پهنای آن از شمال به جنوب حداکثر ۴هزار کیلومتر است. فلات تبت، معروف به بام دنیا، بخش جنوب غربی کشور را شامل شده و مشخص‌ترین و چشم‌گیرترین عارضۀ طبیعی آن به شمار می‌آید. فلات مزبور، که ارتفاع آن به ۴هزار تا ۴,۵۰۰ متر می‌رسد، از جنوب به کوهستان هیمالیا می‌پیوندد و کشورهای هند و بوتان و نپال را از چین جدا می‌کند. بلندترین نقطۀ کرۀ زمین، قلّۀ اورست با ارتفاع ۸,۸۴۸ متر، در مرز نپال جا دارد و رودخانه‌های بزرگ مِکونگ، یانگ‌تسه (جانگ) و هوانگ (رود زرد) از آن سرچشمه می‌گیرند. دشت تاکلاماکان و حوضۀ رود تاریم در شمال فلات مزبور جا دارند و کوه‌های پامیر و تین‌ شان از غرب و شمال آن‌ها را محدود می‌کنند. پست‌ترین و گرم‌ترین ناحیۀ چین، گودال تورفان، با ارتفاع ۱۵۴ متر در شمال شرقی حوضۀ تاریم واقع است و بخش جنوب غربیِ دشت گُبی قسمت وسیعی از مغولستان داخلی را تشکیل می‌دهد. رشته‌کوه‌های داهینگ‌گان دشت مزبور را از شرق محدود می‌کند و دامنه‌های شرقی آن به جلگۀ آبرفتی منچوری که از نواحی مهم کشاورزی چین است منتهی می‌شود. جلگۀ چین شمالی در جنوب غربی جلگۀ منچوری و در ساحل غربی خلیج چیلی قرار گرفته و شهر پکن در شمال آن قرار دارد و رود هوانگ از حاشیۀ جنوبی آن می‌گذرد. رشته‌کوه‌های بایان هارشان، یا دنبالۀ شرقی فلات تبت، سرچشمۀ رودهای هوانگ و جانگ را از هم جدا می‌کند و از شرق به فلات مرکزی چین منتهی می‌شود. فلات مزبور که با درّۀ رودهای هوانگ و دادو قطع می‌شود، ریزابه‌های متعدد رود جانگ را تغذیه می‌کند و از جنوب به حوضۀ سیچوآن یا حوضۀ سرخ منتهی می‌شود. رود جانگ از غرب به این حوضه وارد می‌شود و از درّۀ شرقی آن بیرون می‌رود و در شمال غربی شهر شانگهای به دریای چین شرقی می‌ریزد. ارتفاعات آهکی وومنگ شان که کارستها، چاهکها، فرکندها، روانه‌های زیرزمینی، و غارهای بسیاری در آن وجود دارند، دیوارۀ جنوبی حوضۀ سیچوآن را تشکیل می‌دهد. کرانه‌های چین از بریدگی‌ها و شبه‌جزیره‌ها و جزایر ساحلی بسیار پدید آمده است و شبه‌جزیرۀ لیجو، جزیرۀ هاینان، و دلتای رود جو، در جنوب و شبه‌جزیرۀ شاندونگ و خلیج چیلی در شرق، مهم‌ترین عوارض ساحلی آن هستند. چین به پنج ایالت خودگردان، ۲۲ استان و چهار ناحیۀ شهری تقسیم می‌شود و پکن، شانگهای، تیانجین، شنیانگ، ووهان، جونگ‌چینگ، گوانگجو، جنگدو (چنگدو)، شیان، هاربین، نانجینگ، جانگجون (چانگچون)، دالیان، هنگ‌کنگ، و بسیاری شهرهای دیگر که جمعیت آن‌ها بیشتر از ۱میلیون نفر است، ازجمله مهم‌ترین آبادی‌های آن به‌شمار می‌آیند. کشور وسیع چین عمدتاً اقلیمی معتدل دارد و فاصله از اقیانوس، ارتفاع و عرض جغرافیایی از عوامل مؤثر در آب و هوای آن به‌شمار می‌آید. بیشتر بارندگی‌های چین در تابستان روی می‌دهد و از اردیبهشت تا شهریور به درازا می‌کشد. دمای شهر پکن در دی ماه ۴.۵ـ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۶ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۲۳ میلی‌متر می‌رسد. نواحی شمال شرقی چین و نیز بخش‌های شرقی فلات تبت و جنوب رود جانگ از جنگل درختان پهن‌برگ پوشیده شده و کرانه‌های جنوبی را درختان کرنا مستور کرده‌اند. پوشش بخش شمالی رود جانگ را درختان سخت‌چوب و برگ‌ریز تشکیل داده و دشت‌ها و صحراهای شمالی از گیاهان استپی پوشیده شده است. حیات وحش چین، متناسب با اقلیم آن متنوع است؛ و پستاندارانی چون یاک (گاو بومی تبت)؛ خرس پاندا در جنگل‌های بامبوی سیچوان، اسب وحشی در نواحی شمالی و غربی و نیز آهو، گرگ، شتر دوکوهان، پلنگ، ببر، بوفالو، گربۀ وحشی، و میمون حیات وحش آن را تشکیل می‌دهند.

اقتصاد. اقتصاد چین از ۱۹۷۰ به‌سوی بازار آزاد هدایت شد و بخش خصوصی مورد حمایت قرار گرفت و صنایع بزرگ و سنگین به‌صورت دولتی باقی ماند. اراضی قابل کشت چین از یک‌دهم مساحت کشور تجاوز نمی‌کند و برنج که غذای اصلی مردم است بیشتر در نواحی جنوبی کشت می‌شود. حدود یک‌سوم از مساحت چین را مراتع و چراگاه‌های وسیع تشکیل داده و انواع دام و ماکیان، فرآورده‌های دامی این کشورند. ماهی، که از غذاهای اصلی مردم چین است، بیشتر از دریاهای مجاور صید می‌شود و میزان آن به ۱۷,۲۴۰,۰۳۰ تن می‌رسد. چین از نظر منابع زیرزمینی، کشوری غنی است و آنتیموآن، زغال و نفت و گاز آن اهمیت بسیار دارند. ذخایر نفت چین ۲۴میلیارد بشکه است و ذخیرۀ گاز طبیعی آن به ۱,۳۷۰میلیارد متر مکعب بالغ می‌شود. بیشتر نیروگاه‌های چین با زغال کار می‌کنند و نیروگاه‌های برقابی آن در جنوب غربی کشور قرار دارند و بر شمار نیروگاه‌های هسته‌ای آن نیز همواره افزوده می‌شود. چین از نظر صنایع سبک موقعیت ممتازی دارد و کود و مواد شیمیایی، منسوجات، پوشاک، ماشین‌آلات، سیمان، آهن و فولاد، کاغذ، دوچرخه و موتورسیکلت، رادیو و تلویزیون و ابزارهای الکتریکی و الکترونیکی، لوازم خانگی، خودرو، لوکوموتیو و هواپیماهای سبک از فرآورده‌های صنعتی این کشورند.

حکومت و سیاست. نوع حکومت چین، جمهوری توده‌ای تک‌حزبی با یک نهاد قانون‌گذاری است. کنگرۀ ملی خلق چین دارای ۲,۹۷۸ نماینده است که اعضای آن با نظارت مستقیم حزب کمونیست چین و برای یک دورۀ پنج‌ساله انتخاب می‌شوند. اعضای کنگرۀ مزبور رئیس‌جمهور و معاون او را برای مدت پنج سال برمی‌گزینند.

مردم و تاریخ. جمعیت چین حدود ۱,۳۳۹,۷۲۴,۸۵۲ نفر است (۲۰۱۰) و تراکم نسبی آن به ۱۴۰ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۰.۸ درصد است و چینی‌ها ۹۲ درصد از جمعیت آن را تشکیل می‌دهند. ۷۱ درصدشان بدون مذهب‌اند و ۶۴ درصد از آنان در روستاها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان چینی ماندارین است. میانگین امید به زندگی در این کشور ۷۰ سال است و ۷۰ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. چین از کهن‌ترین کشورهای جهان است و یکی از قدیمی‌ترین تمدن‌های بشری را دارد. نخستین مراحل تمدن چینی در درّۀ هوانگ و در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد شکل گرفت. خاندان سلطنتی شانگ که از ۱۵۰۰ـ ۱۰۶۶پ‌م بر چین فرمانروایی داشته‌اند، نخستین الفبا و آیین نگارش چینی را تدوین کردند و رویدادهای زمان خود را به‌ثبت رساندند. خاندان جو (قرن ۱۱ تا ۸پ‌م) بر وسعت قلمرو خود افزودند و آیین تائوئیسم و کنفوسیوس را در کشور رواج دادند. دیوار بزرگ چین را خاندان چین در حدود ۲۱۵پ‌م ساختند و خاندان هان نگرش به‌سوی غرب را در برنامه کار خود قرار دادند و با ایران و روم ارتباط برقرار کردند. مغولان در ۱۲۷۹م سراسر چین را تصرف کردند و شهر خانبالق را، که بعدها به پکن معروف شد، به پایتختی برگزیدند. مارکو پولو سیاح ونیزی، در زمان قوبلای قاآن، از سلسلۀ یوان، به چین سفر کرد و آیین اسلام هم در این زمان در چین رواج یافت و باروت و قطب‌نما از چین به اروپا برده شد. پرتغالی‌ها در ۱۵۵۷ وارد چین شدند و ماندگاه ماکائو را تأسیس کردند و هلندی‌ها و انگلیسی‌ها نیز در ۱۶۰۶ به این سرزمین راه یافتند. چین در روزگاران سلطنت خاندان چینگ (منچو) به اوج عظمت و اقتدار رسید و این خاندان منچوری، مغولستان، تایوان، تبت و ترکستان را ضمیمۀ خاک خود کرد. چینی‌ها که از شمار روز افزون اروپاییان و اعمال نفوذ آنان بیمناک بودند، در جنگ تریاک (۱۸۳۹ـ۱۸۴۲) مغلوب انگلیسی‌ها شدند و بندرهای کانتون و شانگهای و چند بندر دیگر را به روی آنان گشودند. جنگ دوم چین و انگلستان (۱۸۵۶ تا ۱۸۶۰) بر قدرت و نفوذ اروپاییان، به‌ویژه انگلیسی‌ها، افزود و فرمانروایان چینی آلت دست بیگانگان شدند. چین در جنگ ۱۸۹۵ مغلوب ژاپن شد و تایوان و کره را از دست داد. نفوذ روزافزون اروپاییان که امریکایی‌ها نیز به آن‌ها افزوده شده بودند، خشم مردم را برانگیخت و موجب قیام مشت‌زنان شد که به زیان چین پایان یافت و سلسلۀ چینگ در آستانۀ سقوط قرار گرفت. جمهوری‌خواهان و چینی‌های ناراضی به رهبری دکتر سون یات‌سن، خاندان چینگ را برانداختند و سون یات‌سن را به ریاست جمهوری چین برگزیدند و حزب کومین‌تانگ (ملیّون) را تأسیس کردند. با مرگ دکتر سون یات‌سن (۱۹۲۵)، ژنرال جیانگ کای‌شک رهبری حزب کومین‌تانگ را برعهده گرفت و ملیّون بر چین حاکم شدند. کمونیست‌ها که از روی کارآمدن ملیّون ناراضی بودند به مخالفت با جیانگ کای‌شک برخاستند و جنگ میان کمونیست‌ها و ملیون را آغاز کردند. ژاپن با استفاده از این فرصت منچوری را تصرف کرد و در جنگ ۱۹۳۷ بیشتر نواحی اقتصادی و مهم چین را نیز اشغال کرد. با پایان‌یافتن جنگ جهانی دوم (۱۹۴۵) ژاپن به ناچار چین را تخلیه کرد؛ کمونیست‌ها و ملیون دوباره رو در روی هم قرار گرفتند و آتش جنگ داخلی بار دیگر شعله‌ور شد. ملیّون چین، که از حمایت امریکایی‌ها بهره‌مند بودند، در مقابل فشار کمونیست‌ها تاب نیاوردند و در ۱۹۵۰ به جزیرۀ تایوان پناه بردند و دولت چین ملی را در آن‌جا تأسیس کردند. کمونیست‌ها نیز جمهوری خلق چین را در ۱۹۴۹ پایه‌گذاری کردند و مائو تسه‌تونگ، رهبر کمونیست‌ها، ریاست جمهوری کشور را برعهده گرفت. چین کمونیست در جنگ کره مداخله کرد، در ۱۹۵۰ تبت را تصرف کرد، و در ۱۹۵۴ نخستین قانون اساسی این کشور بعد از روی کارآمدن کمونیست‌ها تدوین و تصویب شد. این کشور در ۱۹۶۴ اولین بمب هسته‌ای خود را آزمایش کرد و نخستین فضانورد چینی نیز در ۲۰۰۴ به فضا رفت و چین رفته‌رفته موقعیت راستین خود را به‌دست آورد و در ردیف یکی از قدرت‌های اقتصادی و نظامی جهان جا گرفت. نیز ← چین،_انقلاب

 

 

سلسله‌های فرمانروایان چین

نام سلسله	بنیان‌گذار	مدت حكومت	عنوان لاتین سلسله
شیا*	یو (قهرمان فرهنگ چینی)	2200-1500پ‌م	Xia (Hsia)
شانگ (یین)*	تانگ (افسانه‌ای)	1500-1066پ‌م	Shang (Yin)
جو	ـ	1066ـ 256 پ‌م	(chou) Zhou
چین	شی هوانگ وی	221ـ 206 پ‌م	Qin (ch'in)
هان (غربی)	لیویانگ	206 پ‌م ـ 8 م	Han (Western)
هان (شرقی)	ـ	25ـ220 ‌م	Han (Eastern)
سه‌پادشاهی	ـ	220ـ265 م	Three Kingdoms
تسین	ـ	265ـ420 ‌م	Xin (Tsin)
(دوره هرج و مرج)	ـ	420ـ 581 ‌م	-
سوئی	یانگ چین	581ـ618 پ‌م	Sui
تانگ	لی یوآن	618ـ907 ‌م	Tang
سلسله‌های پنجگانه	-	906ـ960 ‌م	Five dynasties
سونگ	جائو ـ گوانگ ـ یین	960ـ1279 ‌م	Sung
یوان	قوبلای قاآن	1279ـ 1368 ‌م	Yuan
مینگ	چو یوان چانگ	1368ـ1644 ‌م	Ming
چینگ (منچو)	-	1644ـ1912 ‌م	Qing (Manhu)
جمهوری چین	-	1912ـ	Republic of China
جمهوری خلق چین	-	1949ـ	People's Republic of China
*در تاریخ این سلسله‌ها اختلاف است

 

---