سمبولیسم (هنر)

سَمْبولیسْم (هنر)(symbolism)

تابلوي مسيح زرد، اثر گوگن

در هنر، استفاده از نماد برای تشدید و تقویت معنا، که موجب برتری جنبۀ ذهنی بر وجه عینی اثر می‌گردد. جنبش سمبولیسم در هنر و ادبیات از ۱۸۸۵ تا ۱۹۱۰ رونق داشت. این جنبش همچون واکنشی دربرابر غایات طبیعت‌گرایانۀ امپرسیونیسم، و اصول رئالیستی که کوربه صورت‌بندی کرده بود، عرض وجود کرد. سمبولیست‌ها اعتقاد داشتند که هنر نباید تصویرگر صرف باشد، بلکه باید افکار و حالات و خلقّیات را با رنگ و خط و شکل القا کند. دستمایه‌های آنان غالباً اساطیری، عرفانی، یا خیالی بودند. گوستاو مورو از سرآمدان سمبولیسم بود، و پیِر پووی دو شاوان و اودیلون رودون در فرانسه، آرنولد بوکلین در سوئیس، ادوارد برن ـ جونز در انگلستان، و یان تئودور توراپ در هلند، از دیگر نقاشان این شیوۀ هنری به‌شمار می‌روند. گوگن و شاگردانش در پونت آوِن، از هدفی که «مفهوم‌پردازانه، ترکیبی، ذهنی، تزیینی» توصیف می‌شد، روشن‌ترین برگردان تصویری را عرضه می‌کنند. آنان بر رنگ حقیقی تأکید نهادند که ارزش عاطفی پیدا می‌کند و جانشین بهره‌گیری امپرسیونیستیِ نور می‌شود. خطوط محیطی سیاه در اثری از گوگن با نام مسیح زرد، جنبۀ تزیینی و نمادین کار را مؤکد می‌سازد. سمبولیسم که در دهۀ ۱۸۸۰ در فرانسه پاگرفت، پس از رمانتیسم و پیش از سوررئالیسم، به کندوکاو در دنیای تخیّل خلاق رؤیاگونه پرداخت. بسیاری از نقاشان سمبولیست تعمداً از واقع‌گرایی پرهیز کردند، و همچون همتایان ادبی خود به مضمون‌های دلخراش و هراس‌انگیز یا شهوانی روآوردند. برای مثال قصۀ سالومه در کتاب مقدس، دختری که سر بریدۀ یحیای معمدان را مطالبه می‌کند، از دستمایه‌های دلخواه نقاشان و نویسندگان این دوره بود. گوگن و پیروانش به تصویرهای عادی‌تری همچون صحنه‌های روستایی با حال‌وهوایی عرفانی، گرایش داشتند. منتقدان سمبولیست، افزون بر اشتراک مضمون، شباهت‌های صوری نیز بین هنرهای بصری، ادبی، و موسیقایی می‌دیدند. به‌گمان آنان همچنان که شاعر سمبولیست احساس می‌کرد که می‌تواند به آهنگ و نوای شعر خود معنا بخشد، نقاش سمبولیست نیز باور داشت که رنگ و شکل می‌تواند دارای مفهوم باشد. تأثیر آرای سمبولیستی در هنر اروپا بسیار گسترده بود، و در کار نقاشانی همچون پل سزان، ونسان ون‌گوگ، ژرژ سورا، جیمز اِنسور، ادوارد مونش، گوستاف کلیمت، فردیناند هودلر، پابلو پیکاسو، هانری ماتیس، و واسیلی کاندینسکی راه یافت.