چادر
چادُر
پوشش سراسری بانوان؛ پارچه‌ای معمولاً یک‌دست که از سر تا پا را می‌پوشاند. فرش‌های به‌دست‌آمده از پازیریک، طرحی از زنان هخامنشی دارد که پارچۀ حاشیه‌دوزی‌شده‌ای از پشت تاج آنان آویزان است. چادر زنان پارتیان (اشکانیان) پیشرفته‌تر از زنان هخامنشی بود و در پشت سر به کلاه بلند و مخروطی‌شکلشان وصل می‌شد. چادر مهم‌ترین پوشش سر و تن زنان ساسانی بود؛ گاه آن را به کمر و باسن می‌بستند و گاه مانند بالاپوشی بر دوش می‌انداختند و بلندی آن تا میان ساق پا می‌رسید. این پوشش در اوایل دورۀ اسلامی تا ایلخانان به رنگ‌های زرد و آبی و سیاه بود و همراه آن از روبندهای ابریشمی هم استفاده می‌شد. چادر در دورۀ مغول به رنگ‌های سفید و نیز سیاه و گاه همراه با مقنعه بود. در اواخر دورۀ ایلخانان چادر از پوشش‌های مهم بود. به نوشتۀ کلاویخو، زن‌های شهری معمولاً چادر سفید داشتند و روی را در نقاب سیاه می‌پوشاندند. در دورۀ صفویه لباس بیرون زنان، چادر سفید بلندی بود که تا زمین می‌رسید و تمام اندام را می‌پوشاند و با روبندۀ سفید یا نقابی سیاه استفاده می‌شد. در نیمۀ دوم دورۀ صفویه با تغییراتی که پوشاک دستخوش آن شده بود، انواع جدید چادر به‌وجود آمد: یک نوع مانند کیسه در بالا گره می‌خورد؛ نوعی دیگر روبندهای توری داشت که به دو طرف پیشانی وصل می‌شد. در دورۀ افشاریه و زندیه زنان برای خروج از خانه چادر سفید، سیاه، و بنفش به سر می‌کردند و چادر را با قیطان یا بندی نگه می‌داشتند. چادر در دورۀ قاجار پوشش گشادی بود که به شکل کلوش یا مربع بریده می‌شد و با آن تمام بدن را می‌پوشاندند. زنان اشراف دور چادر سیاه را گلابتون‌دوزی و حاشیه‌دوزی نقره‌ای می‌کردند. این تزیین بعدها جای خود را به حاشیه‌ای سرخود به عرض دو انگشت در اطراف چادر مشکی به رنگ‌های آبی، قهوه‌ای، و سفید داد. چادرها انواع گوناگون داشت: چادر نماز چیت، کرباس، مخمل و اطلس، چادرهای عبایی که از بغداد می‌آوردند و بسیار گرانبها و مخصوص زنان اشراف بود، چادر کرباس چهارخانه به رنگ‌های آبی و قهوه‌ای که به آن چادرشب می‌گفتند و این غیر از چادرشب به‌منزلۀ رختخواب‌پیچ رایج در روستاهای ایران است. چادرشب یا چارشب یا چارشو تکه‌پارچۀ مستطیل‌شکل چهارخانه و رنگارنگی است که سه‌گوش تا می‌خورد و زنان ناحیۀ خزر، ازجمله زنان قاسم‌آباد، برای کار روزمره به دور کمر یا برای حمل نوزاد بر پشت به دور سینه می‌پیچند. پس از سفر ناصرالدین‌شاه به اروپا، چادرنماز کوتاهی رایج شد که آن را به کمر می‌بستند و تا پشت قدم‌ها را می‌پوشاند و به همراه نیم‌تنه و از همان پارچه پوشیده می‌شد؛ این چادر جای زیرجامۀ بلند قدیمی و تنبان کوتاه را گرفت. چادرنمازها از زری، مخمل، ترمۀ کشمیری، و فاستونی‌های فرنگ بودند. چادرنماز را با دکمه و مادگی یا سنجاق طوری به کمر می‌بستند که مثل دامن‌های امروزی می‌شد. در ۱۳۱۴ش رضاشاه سنت حجاب را ممنوع کرد و مأموران به دستور وی در کوچه و خیابان چادرها و روسری‌ها را از سر زنان می‌کشیدند و پاره می‌کردند. پس از کناره‌گیری رضاشاه، زنان بسیاری دوباره از حجاب استفاده کردند. این پوشش در میان اقوام مختلف کشور ایران استفاده می‌شود و در هر یک از مناطق نامی خاص دارد. نیز ← حجاب