اتیوپی
اِتیوپی (Ethiopia)
| اتیوپی | |
|---|---|
| نام فارسی | اِتیوپی |
| نام لاتین | Ethiopia |
| نظام سیاسی | جمهوری فدرال با دو مجلس قانون‌گذاری |
| جمعیت | ۸۲,۱۰۱,۹۹۸ نفر |
| موقعیت | افریقای شرقی |
| پایتخت | آدیسآبابا |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | ۷۲.۴ |
| رشد سالانه (درصد) | ۲.۴ |
| شهرهای اصلی | دیر داوه، نازرِت، دِسِه، قندار، مِکِلِه، جیما و هرِر |
| زبان | امهری |
| گروه‌های قومی | اورومو و امهره |
| مساحت (کیلومتر مربع) | ۱,۱۳۳,۸۸۰ |
موقعیت. کشور اتیوپی، کهن‌ترین کشور جهان، در افریقای شرقی قرار دارد و از شمال به اریتره، از شرق به سومالی، از جنوب به کنیا، و از غرب به سودان محدود می‌شود. مساحت این کشور ۱,۱۳۳,۸۸۰ کیلومتر مربع و پایتخت آن شهر آدیسآبابا است. نام سابق آن حبشه بود.
سیمای طبیعی. کشور اتیوپی که از هر سو در خشکی محصور است، بقایایِ امپراتوری باستانی توانمندی است که در ادبیات و کتاب‌های مشرق زمین به حبشه معروف است. اتیوپی امروزی کشوری است کوهستانی که کافت بزرگ[۱] افریقا از شمال به جنوب آن را به دو نیمه تقسیم کرده است. بلندی ارتفاعات بخش غربی، که به مرز کشور سودان منتهی می‌شود، به ۳,۷۰۰ متر می‌رسد و شهر آدیسآبابا، با ارتفاع ۲,۳۰۰ متر، در قلب آن جا دارد. درۀ رود نیل آبی، که از دریاچۀ تانا[۲] واقع در شمال غربی کشور شروع می‌شود و همچون قوس عظیمی نخست به طرف جنوب شرقی و سپس به سوی غرب و شمال غربی روان است، اراضی این بخش را قطع می‌کند. کوه راس دِ شان، در ۱۵۰کیلومتری شمال شرقی دریاچۀ تانا، با ارتفاع ۴,۶۲۰ متر، مرتفع‌ترین نقطۀ کشور اتیوپی است و دشت معروف دَناقِل، در شمال شرقی کشور، از دامنۀ شرقی کوه مزبور تا دریای سرخ امتداد دارد. پهنای کافت بزرگ افریقا ۵۰ کیلومتر است و در انتهای جنوبی آن، نزدیک مرز کشور کنیا، چند دریاچۀ کوچک و تعدادی قلۀ آتشفشانی قرار دارد. بخش شرقی آن، در مقایسه با بخش غربی کم‌ارتفاع‌تر است و از دشت دناقل و درۀ پهناور رود عواش شروع می‌شود و چشمه‌های آب گرم و آتشفشان‌های فعال و نمکزارهای متعدد از ویژگی‌های این قسمت است. این بخش رو به جنوب، به ارتفاعاتی می‌پیوندد که بلندی آن‌ها ۴,۳۰۰ متر است. کوه‌های اتیوپی که از بلندترین نواحی افریقا به شمار می‌آید، سرچشمۀ رودخانه‌های بسیاری ازجمله نیل ازرق (آبی) و تِکِزِه[۳] است که از دریاچۀ تانا سرچشمه می‌گیرند و هر دو ریزابه‌های رود نیل محسوب می‌شوند اومو[۴]، عواش، شبلی، جوبا[۵]، و داوا[۶] از دیگر رودهای مهم این کشورند. اتیوپی سرزمینی آباد و نسبتاً پرباران است. دیر داوه، نازرِت[۷]، دِسِه[۸]، قندار، مِکِلِه[۹]، جیما[۱۰]، و هرِر[۱۱] شهرهای مهم آن به‌شمار می‌آیند. سرزمین اتیوپی به سبب وسعت بسیار، اقلیم متنوعی دارد و هوای آن از بسیار گرم و مرطوب در اراضی پست تا سرد و بارانی در ارتفاعات متغیر است. دره‌های ژرف نواحی کوهستانی گرم و بارانی و محل رویش گیاهان استوایی‌اند. فصل بارندگی عمدۀ آن از خرداد تا مرداد و ماه‌های خشک و کم‌باران آن از بهمن تا فروردین به درازا می‌کشد. میانگین دمای هوای شهر آدیسآبابا در سراسر سال پانزده تا شانزده درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۱,۲۳۷ میلی‌متر می‌رسد. اتیوپی متناسب با گوناگونی اقلیمی از تنوع گیاهی بهره‌‌مند است و پوشش گیاهی آن را جنگل‌های بارانی در کوهستان‌ها و علفزارهای استوایی در دره‌ها و اراضی کم‌ارتفاع تشکیل می‌دهد. حیات وحش این کشور شامل نوعی بز کوهی در ارتفاعات و اسب آبی و تمساح در دریاچه‌ها و رودخانه‌هاست.
اقتصاد. حدود سه‌چهارم از نیروی کار کشور اتیوپی به کشاورزی مشغول‌اند ولی خشکسالی‌ها و جنگ‌های داخلی از بازده آن به‌شدت کاسته است. این کشور در ارتفاعات بالای ۳هزار متر چراگاه‌های خوب و مناسبی دارد و ارتفاعات زیر ۳هزار متر آن بیشتر به نواحی مسکونی اختصاص یافته است. ذرت، گندم، جو و دیگر غلات در همین نواحی به‌دست می‌آیند و پرورش اسب و دام نیز خاص این نواحی است. ارتفاعات کمتر از ۱,۸۰۰ متر، اقلیم استوایی دارند و به کشت قهوه و نیشکر که از اقلام عمدۀ صادراتی محسوب می‌شوند، اختصاص یافته است. طلا، پلاتین، مس، و سنگ‌های آهکی از منابع عمدۀ زیرزمینی اتیوپی‌اند و بیشترین نیروی الکتریسیته با روش برقابی[۱۲] تأمین می‌شود. در سال‌های اخیر بررسی‌هایی نیز برای بهره‌برداری از شیوۀ زمین گرمایشی (ژئوترمال) در امتداد کافت بزرگ صورت گرفته است.
حکومت و سیاست. کشور اتیوپی به شیوۀ جمهوری فدرال با دو مجلس قانون‌گذاری اداره می‌شود. مجلس نمایندگان مردم از ۵۴۸ عضو و مجلس شورای فدرال از ۱۱۷ عضو تشکیل شده است که برای مدت پنج سال انتخاب می‌شوند. رئیس‌جمهور که عالی‌ترین مقام تشریفاتی کشور است با رأی اکثریت شورای نمایندگان مردم برای پنج سال انتخاب می‌شود و رهبر حزب اکثریت مقام اجرایی نخست‌وزیری و تشکیل هیئت دولت را برعهده دارد.
مردم و تاریخ. جمعیت اتیوپی حدود ۸۲,۱۰۱,۹۹۸ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۷۲.۴ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. روند افزایش جمعیت این کشور ۲.۴ درصد است و اقوام اورومو[۱۳] و امهره اکثریت قومی آن کشور را تشکیل می‌دهند. حدود ۵۰ درصد از مردم آن مسلمان‌اند و ۸۵ درصدشان در روستاها به‌سر می‌برند. زبان رسمی اتیوپی امهری است و میانگین امید به زندگی در این کشور ۵۳ سال است و حدود ۳۷.۵ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. بنابر افسانه‌ها، تبار امپراتوری حبشۀ باستان به سلیمان نبی و ملکۀ سبا می‌رسد. نام حبشه که نام قدیم کشور اتیوپی است از حبشت نام قومی از اعراب که در ۲هزار سال پیش از میلاد از یمن به افریقا مهاجرت کرده بودند، اقتباس شده است. یونانیان باستان از واژۀ اتیوپی به مفهوم سیه‌چهره استفاده می‌کردند و آن را برای افریقایی‌های سیاه‌پوست به‌کار می‌بردند. تاریخ مدون و مکتوب کشور اتیوپی به قرن ۲م بازمی‌گردد، یعنی زمانی‌که امپراتوری اکسوم در شمال اتیوپی امروزی تشکیل شد. با ظهور آیین اسلام، اتیوپی که قبلاً آیین مسیحیت را پذیرفته بود، به انزوا کشیده شد و ناگزیر از افتتاح باب دولتی و برقراری رابطه با کشورهای اروپایی گردید. اولین تماس مکتوب اروپاییان با اتیوپی مربوط به ۱۴۹۰م و آن زمانی است که یک دریانورد پرتغالی از این کشور دیدن کرده است. نخستین سفیر اروپایی که از کشور پرتغال بود، در ۱۵۲۰ به دربار امپراتوری حبشه وارد شد تا برای مقابله با توسعه‌طلبی مسلمانان چاره‌اندیشی کنند. ولی تلاش پرتغالی‌ها برای اشاعۀ آیین کاتولیک رومی به نتیجه نرسید و کلیسای قبطی موقعیت خود را در اتیوپی همچنان حفظ کرد. اختلافات و جنگ‌های داخلی بین اقوام مختلف در حبشه تا قرن ۱۹ ادامه داشت، و به این کشور آسیب بسیار زد. با به سلطنت رسیدن تئودور دوم در ۱۸۵۵ وحدت کشور دوباره تأمین شد و منلیک دوم[۱۴] در ۱۸۸۹ ایتالیایی‌ها را، که در قرن ۱۹ به اتیوپی تجاوز کرده بودند، شکست داد و آنان موقتاً از اتیوپی دست کشیدند. در ۱۹۱۷ با به سلطنت رسیدن هایِله سِلاسی[۱۵]، اختلاف اتیوپی و ایتالیا شدت گرفت و به جنگ ۱۹۳۵ منجر شد و اتیوپی در ۱۹۳۶ به تصرف ایتالیا درآمد. استیلای ایتالیا بر اتیوپی تا ۱۹۴۱ به درازا کشید و پس از شکست ارتش ایتالیا از ارتش بریتانیا، در جنگ جهانی دوم، ایتالیایی‌ها به ناچار اتیوپی را تخلیه کردند و هایله سلاسی مجدداً به اتیوپی بازگشت و زمام امور را در دست گرفت و اریتره را به اتیوپی ضمیمه کرد. با کشته‌شدن هایله سلاسی به‌دست کمونیست‌ها (۱۹۷۵)، اتیوپی دچار آشوب و هرج و مرج شد و ژنرال هایله ماریام[۱۶]، رهبر کمونیست‌ها، زمام امور کشور را در دست گرفت و با شورشیان و استقلال‌طلبان اریتره به نبرد پرداخت. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۹۰، شورشیان اریتره بر شدت فعالیت‌های خود افزودند و سرانجام در ۱۹۹۳ اریتره را از اتیوپی جدا کردند و قانون اساسیِ ۱۹۹۵، نظام جمهوری دموکراتیک فدرال بر اتیوپی حاکم گردید.