فهرس التواریخ

از ویکیجو | دانشنامه آزاد پارسی

کتابی به نثر فارسی در تاریخ ایران و جهان اسلام و رجال اسلامی تألیف رضاقلی خان هدایت. به زبان فارسى روان و به دور از عبارت‌پردازی‌هاى مغلق و پيچيده نگاشته شده است. مؤلف انگيزۀ تألیف فهرس التواریخ را اختلافاتى ذکر نموده که در نگارش تاريخ گذشتگان احساس كرده است. فهرس التواریخ را عبدالحسین نوایی و میرهاشم محدث از روی نسخۀ خطی شمارۀ ۵۵۸ کتابخانه ملی ایران که به تشخیص احمد منزوی دستنویس رضاقلی خان هدایت است تصحیح و در 572صفحه به چاپ رسانده‌اند (تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى- ۱۳۷۳ش).

روی جلد کتاب
روی جلد کتاب


گزارش محتوا

کتاب به نام ناصرالدين شاه قاجار به رشتۀ تحرير درآمده است. مؤلف حوادث تاریخی را سال به سال از آغاز ظهور اسلام نوشته و در ۱۲۶۸ق به پایان برده است. رویدادها از سال اول هجری تا حدود ۱۰۵۶ق بسیار کوتاه و شتابزده است؛ به گونه‌ای که فقط به یک و یا حداکثر دو واقعه در هر سال اشاره می‌شود. از ۱۰۵۶ق مطالب کتاب توسعه و تفصیل بیش‌تری می‌یابد؛ تا آنجا که در سال‌های روزگار حکومت قاجاریه به تفصیل تمام به پایان می‌رسد. مؤلف در نوشتن اثر از دو کتاب روضة الصفای ناصری و شاهد صادق بهرۀ فراوان برده است. در واقع در نگارش قسمت قاجارى اين كتاب از مطالب بخش قاجاریۀ روضةالصفاى ناصرى (کتاب دیگر هدایت) استفاده شده و در بخش‌های پیش از آن عمدتاً از تألیف صادق اصفهانی (شاهد صادق).

تصحیح فهرس التواریخ فاقد فهرست مطالب بوده، ولى فهرست اسامى اشخاص، مكانها، ايلات و طوايفى كه در كتاب ذكر شده‌اند، به همراه فهرست کتاب‌ها و رساله‌هايى كه به عنوان منبع در تصحيح كتاب از آنها استفاده شده، در انتهاى كتاب آمده است. پاورقی‌ها به توضيحات و حواشى مؤلف و مصصحان کتاب اختصاص دارند.