آواشناسی تولیدی
(به انگلیسی: Articulatory Ponetics)
شاخه‌ای از علم آواشناسی (فونتیک). مطالعه و توصیف آواهای زبان، اگر بر اساس اندام‌های گفتار و نقش آنها در تولید آوا انجام شود. آواشناسی تولیدی در سطح همگانی سعی می‌کند امکانات کلی انسان را در زمینه‌ی تولید اواهای گوناگون توصیف کند. این امکانات بی‌شک به وسیله‌ی ویژگی‌ها و ساخت فیزیولوژیکی اندام‌های گفتار تعیین می‌شوند. علاوه بر آن آواشناسی تولیدی تلاش می‌کند ضوابط، الگوها و ابزارهایی را ارائه دهد که با به کار گرفتن آنها بتوان هر آوایی را که تولید آن به وسیله‌ی اندام‌های گفتار ممکن است توصیف و طبقه‌بندی کرد و آن را با نشانه‌ی خاص نوشت.
تعریفی که از آواهای زبان در آواشناسی تولیدی می‌شود مبنی بر اندام‌های گفتار است. چرا که در این شاخه از آواشناسی[۱]، هر آوایی بسته به این‌که در کدام بخش از مجرای گفتار تولید می‌شود و هنگام تولید آن مجرای گفتار چه حالتی به خود می‌گیرد تعریف می‌شود. آواشناسی تولیدی به چه‌گونگی مکانیسم تولید آواهای زبان و همچنین به مجموعه‌ی مشخصه‌های آوایی که در ترکیب هرآوا وجود دارد و تعریف آوا بر اساس برشمردن آنهاست نیز توجه دارد.
آواشناسی تولیدی قدیمی‌ترین شاخه‌ی آواشناسی است. در این شاخه به پرسش‌هایی از این قبیل پاسخ داده می‌شود: برای تولید یک آوا لب‌ها تا چه اندازه باید جمع شوند؟ آیا آوا با دمید گی جریان هوا همراه است یا نه؟ برای تلفظ صامت خاصی نوک زبان با کدام ناحیه‌ی جلوی دهان تماس می‌یابد و...
در زبان فارسی آواشناسی تولیدی را با اصطلاحات چون آواشناسی فراگویی، گزارشی، آواگزاری، فیزیولوژیکی، عضوی و اندامی نیز به کار برده‌اند. بررسی چه‌گونگی عملکرد و توصیف اندام‌های گفتار، در حوزه‌ی مطالعات این شاخه قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر پیشرفت‌هایی در زمینه ابزارهای فنی جهت مشاهده و اندازه‌گیری جایگاه و حرکت اندام‌های گفتار به دست آمده است؛ ابزارهایی نظیر: کام‌نگار[۲]، که تماس زبان با کام را نشان می‌دهد؛ الکتروایرومتر که جریان نسبی هوا را از دهان و بینی اندازه‌گیری می‌کند. در ایران بسیاری از تالیفات و ترجمه‌هایی که در زمینه‌ی آواشناسی صورت گرفته مربوط به همین شاخه است یا که بخش عمده‌ای از کتاب را به خود اختصاص داده است.