بلغارستان
بُلغارستان (Bulgaria)
| بلغارستان | |
|---|---|
| نام فارسی | بلغارستان |
| نام لاتین | Bulgaria |
| نظام سیاسی | جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانون‌گذاری |
| جمعیت | 7,364,570 نفر |
| موقعیت | اروپای جنوب شرقی |
| پایتخت | صوفیه |
| تراکم نسبی (نفر در کیلومتر مربع) | 66/3 |
| رشد سالانه (درصد) | 0.6ـ |
| شهرهای اصلی | صوفیه، پلوودیف، وارنا، بورگاس، روسه، استارا زاگورا |
| زبان | بلغاری |
| دین | مسیحیت |
| مساحت (کیلومتر مربع) | 110995 |
| واحد پول | یورو |
موقعیت. جمهوری بلغارستان در اروپای جنوب شرقی و در کرانۀ غربی دریای سیاه جا دارد و از شمال به رومانی، از شرق به دریای سیاه، از جنوب به ترکیه و یونان، و از غرب به مقدونیه و مونته‌نگرو محدود شده است. بلغارستان ۱۱۰,۹۹۵ کیلومتر مربع مساحت دارد و شهر صوفیه پایتخت آن است.
سیمای. کشور بلغارستان که روزگاری یکی از اقمار متعصب و از هم‌پیمانان نزدیک و وفادار اتحاد جماهیر شوروی محسوب می‌شد، نیمه‌کوهستانی است و کوه‌های بالکان[۱] نواحی مرکزی آن را از گوشۀ شمال غربی به سوی شرق و ساحل دریای سیاه دربر گرفته و حوضه‌های دانوب و دریای اژه را از هم جدا کرده است. دامنه‌های شمالی کوه‌های بالکان به رودخانۀ مرزی دانوب که بلغارستان و رومانی را از هم جدا می‌کند منتهی می‌شود و قلۀ بوتف[۲]، که با ارتفاع ۲,۳۷۷ متر در مرکز بلغارستان قرار دارد، بلندترین قلّۀ رشته‌کوه‌های بالکان به‌شمار می‌آید. دامنۀ جنوبی بخش مرکزی رشته‌کوه‌های مزبور به دره‌های متعدد و جلگه‌های باریکی چون تراس (تراکیا)[۳] مشرف است و بیشتر کشتزارها و تأسیسات کشاورزی بلغارستان در آن قرار دارد. نواحی جنوبی کشور را کوه‌های رودوپه[۴] فراگرفته و بخشی از مرز بلغارستان و یونان را تشکیل داده است و انتهای غربی آن به کوه‌های ریلا[۵] می‌پیوندد که بلندترین نقطۀ کشور، کوه موسالا[۶]، با ارتفاع ۲,۹۲۷ متر را در خود جای داده است. کوه‌های ویتوشا[۷]، که شهر صوفیه، پایتخت کشور، در درّۀ شرقی آن واقع است، آن را از سوی شمال غرب به رشته‌کوه‌های بالکان متصل می‌کند. رودخانه‌های بسیاری در بلغارستان جریان دارند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از دانوب و ریزابه‌های آن چون ایسکر[۸]، اوسوم[۹]، و یانترا[۱۰] و نیز رودخانه‌های کامچیا[۱۱]، تونجا[۱۲]، ماریتسا[۱۳]، و استروما[۱۴]. کشور بلغارستان به نُه استان تقسیم می‌شود و شهرهای مهم آن عبارت‌اند از صوفیه، پلوودیف[۱۵]، وارنا[۱۶]، بورگاس[۱۷]، روسه[۱۸]، و استارا زاگورا[۱۹]. اقلیم نواحی جنوبی بلغارستان مدیترانه‌ای است. زمستان‌های آن پربرف و باران و تابستان‌هایش خشک و بسیار گرم است. نواحی شمالی آن تحت تأثیر اقلیم قاره‌ای قرار دارد و تغییرات دما و بارندگی نسبتاً فراوان تابستانی از ویژگی‌های آن است. میانگین دمای شهر سوفیا در دی ماه ۲.۲ـ درجۀ سانتی‌گراد و در تیرماه ۲۰.۶ درجۀ سانتی‌گراد است و میانگین بارندگی سالانۀ آن به ۶۳۵ میلی‌متر می‌رسد. حدود ۳۳ درصد از خاک بلغارستان را جنگل‌های کاج فرا گرفته و کوه‌های بالکان و کوهپایه‌های آن از درختان کاج و راش و بلوط پوشیده شده است. حیات‌وحش این کشور که عمدتاً در نواحی جنوب غربی کشور متمرکز است، از خرس، گرگ، گوزن، روباه، و گربۀ وحشی تشکیل شده است.
اقتصاد. بعد از تحوّلات ۱۹۸۹ و جداشدن بلغارستان از دنیای کمونیسم و کنار گذاردن سیاست اقتصاد متمرکز و دولتی، فعالیت بخش خصوصی در این کشور آغاز شد و مدتی آن را به سرگردانی و انتقال سامانه[۲۰] گرفتار کرده است. در حال حاضر دوران تحولات اقتصادی تقریباً رو به پایان است و چهره و دستاوردهای اقتصاد آزاد به مرور آشکار می‌شود. به‌طور کلی، بخش بزرگی از اقتصاد بلغارستان به کشاورزی وابسته است و غلات، سبزیجات، تخم‌گل آفتاب‌گردان، توتون و تنباکو، انگور، و ذرت از محصولات عمدۀ این کشور است. دا‌مداری و تولید فرآورده‌های دامی و لبنی و نیز ماهی‌گیری از فعالیت‌های جنبی کشاورزی بلغارستان به حساب می‌آیند. بلغارستان از نظر معدنِ مس و آهن غنی است و زغال سنگ و اندکی نفت و گاز طبیعی منابع سوختی آن را تشکیل می‌دهند. حدود یک‌سوم از نیروی الکتریسیتۀ این کشور به شیوۀ برقابی[۲۱] تأمین می‌شود و سه‌پنجم از انرژی مزبور از نیروگاه‌های حرارتی بدست می‌آید و بقیۀ انرژی الکتریسیته آن از نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌شود، میزان تولید الکتریسیتۀ بلغارستان ۳۸.۴میلیارد کیلووات ساعت است و سرانۀ مصرفی آن به ۳,۱۶۶ کیلووات ساعت می‌رسد. تولید ماشین‌آلات، مصنوعات فلزی و پتروشیمی، دخانیات، مواد غذایی، نوشابه؛ فرآورده‌های نفتی، و لوازم الکتریکی و الکترونیکی ازجمله فعالیت‌های صنعتی این کشور است. مساحت جنگل‌های بلغارستان حدود ۳.۹میلیون هکتار است و تولید چوب آن به ۳.۰۴میلیون متر مکعب می‌رسد.حکومت و سیاست. بلغارستان دارای نظام جمهوری چند حزبی با یک مجلس قانون‌گذاری است. رئیس‌جمهور کشور را مردم برای حداکثر دو دورۀ پنج‌ساله انتخاب می‌کنند. مجلس شورای ملی بلغارستان دارای ۲۴۰ نمایندۀ منتخب مردم است که دورۀ نمایندگی آنان چهار سال است.
مردم و تاریخ. جمعیت بلغارستان حدود ۷,۳۶۴,۵۷۰ نفر است (۲۰۱۱) و تراکم نسبی آن به ۶۶.۳ نفر در کیلومتر مربع می‌رسد. رشد سالانۀ جمعیت این کشور ۰.۶ـ درصد است و بلغارها ۸۵ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند. حدود ۸۶ درصد از مردم آن مسیحی‌اند و ۶۹ درصدشان در شهرها به‌سر می‌برند و زبان رسمی آنان بلغاری است. میانگین امید به زندگی در بلغارستان حدود ۷۱ سال است و ۹۸ درصد از بزرگسالان آن باسوادند. نام کشور بلغارستان برگرفته از نام بلغارهای ترک تباری است که در قرن ۷م از آسیای میانه به این سرزمین مهاجرت کرده‌اند. بلغارها با اقوام اسلاو[۲۲]، که از یکی دو قرن قبل از آنان در آن‌جا ساکن بود‌ند، درآمیختند و زبان آنان را برای گفت‌و‌گو برگزیدند. بلغارها کوتاه زمانی بعد از اسکانِ خویش، امپراتوری توانمندی در ناحیۀ بالکان تأسیس کردند و در ۱۰۱۸م مغلوب امپراتوری بیزانس[۲۳] شدند. در ۱۱۸۵م از امپراتوری مزبور جدا شدند و بار دیگر استقلال خود را به‌دست آوردند. این سرزمین در ۱۳۹۶م به تصرف ترکان عثمانی درآمد و حدود ۵۰۰ سال در حاکمیت آنان باقی ماند. در قرن ۱۹، هم‌زمان با رو به ضعف نهادن امپراتوری عثمانی، تمایلات ملی‌گرایانه و استقلال‌طلبانه در مردم آن شکل گرفت و تصمیم کنگرۀ برلین در ۱۸۷۸ آن را به امیرنشینی نیمه‌مستقل مبدل کرد و فردیناندِساکسکو کوبورگ گوتا[۲۴] (۱۸۶۱ـ۱۹۴۸)، امیر بلغارستان، در ۱۹۰۸ استقلال میهن خویش را اعلام داشت. در جنگ جهانی اول به دولت‌های مرکزی، آلمان، و اتریش پیوست و در پایان جنگ نواحی جنوبی و راه دسترسی به دریای اژه[۲۵] را از دست داد. در جنگ جهانی دوم نیز به دول محور پیوست و علیه متفقین به جنگ پرداخت. در پایان جنگ به تصرف ارتش سرخ اتحاد جماهیر شوروی درآمد و در ۱۹۴۶ به جمهوری توده‌ای بلغارستان تبدیل شد، و در سلک یکی از نزدیک‌ترین هم‌پیمانان اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. با فضای باز سیاسی که میخائیل گورباچف اعلام کرد، تغییراتی در کادر رهبری حزب کمونیست بلغارستان صورت گرفت و درپی اعلام آزادی‌های نسبی، تظاهرات وسیعی در آن کشور بر پا شد و به درخواست تظاهرکنندگان، انتخابات آزاد در آن سامان برگزار شد و در ژوئیۀ ۱۹۹۱ قانون اساسی جدید کشور به تصویب رسید که حکومت بلغارستان به جمهوری پارلمانی چند حزبی تغییر یافت. این کشور در ۱۹۹۲ به عضویت شورای اروپا پذیرفته شد.
برای مطالعه بیشتر مراجعه شود به: بالکان، اسلام_در_بالکان، بوگومیل‌ها