راهنمای زن هوشمند به سوسیالیسم و کاپیتالیسم
(یا: راهنمای زن هوشمند به سوسیالیسم و سرمایه‌داری؛ به انگلیسی: The Intelligent Woman's Guide to Socialism and Capitalism) عنوان کتابی غیرداستانی از برنارد شاو[۱]. این اثر را می‌توان، به گفتۀ یکی از منتقدان فرانسوی، وصیتنامۀ اجتماعی شاو دانست که نخستین بار در سال 1928م منتشر شد. وی از سال 1924، پس از آن‌که مری چولماندلی[۲] از او خواست که یک جزوه در توضیح سوسیالیسم بنویسد، چهار سال را صرف نوشتن آنچه که او به عنوان «کار بزرگ» خود می‌دانست کرد. این کتاب که حاوی مباحث مفصلی در حوزه‌های سیاست و جامعه‌شناسی و خاصه اقتصاد است، پس از انتشار علاوه بر فروش فوق‌العاده مورد توجه اندیشمندان نیز قرار گرفت. در این کتاب مباحثات نظری، اشارات، نقل قول‌ها، تشريح دقیق و همه‌جانبه، داوری‌های روشن‌بینانه، به رغم برخی نگرش‌های ناساز، مبنای منطقی بسیار آشکاری دارند و حاکی از غنای برداشت‌ها و شخصیت نیرومند نویسنده‌اند که، با آثار نمایشی خود، در مقام یکی از برجسته‌ترین نویسندگان انگلیسی زمانۀ خویش جای گرفته است.
کتاب ده سال پس از نخستین چاپ، با رعایت درخواست نویسنده برای اصلاح (تغییر) نامش به «راهنمای زن باهوش به سوسیالیسم، سرمایه‌داری، شوروییسم و فاشیسم[۳]» در دوجلد تجدید چاپ شد.
توصیف محتوا
از منظر شاو، سوسیالیسم نظریه‌ای است که هدف اساسی‌اش پیش‌بینی وسایل مناسب برای تأمين و توزیع ثروت‌هاست. باید، همان‌گونه که غذا را مصرف می‌کنیم، ثروت را هم تقسیم کرد و بی‌درنگ به کار برد. توزیع باید بر مبنای درآمد هرکس، یعنی بر مبنای آنچه هرکس با کار کردن تولید می‌کند، صورت گیرد؛ زیرا کار وظیفۀ طبیعی انسان است. برابری درآمدها یگانه وسیله‌ای است که به فرد امکان می‌دهد که ارزش و شایستگی خاص خود را تثبیت کند. هریک از ما وظیفه‌ای در برابر شخصیت انسانی داریم؛ این شخصیت ضرورتاً در برابر ریاکاری، در همه اشکال دنیوی، اجتماعی یا مذهبی آن، شورش می‌کند. نیروی حیاتی انسان قادر به ایجاد معجزۀ آزادی فردی و جمعی است. شاو در این اثر مهم، به مهم‌ترین و عاجل‌ترین مسائل اقتصادی عصر جدید می‌پردازد. نظام‌های توزیع رایج را در جوامع از نظر می‌گذراند؛ دربارۀ هر نظامی بحث می‌کند، مثال‌های تاریخی می‌آورد و محاسن و معایبشان را ارزیابی می‌کند. و سرانجام به سوسیالیسم می‌رسد و مسائل آن را مورد بررسی قرار می‌دهد. تأثیر توزیع ثروت‌ها را در صنعت، افراد، جمعیت، عدالت فردی و جمعی، کلیسا، مدرسه و مطبوعات تحلیل می‌کند. دلایل انفعال بشر را (که در تحلیل نهایی معلول نفع فردی است) در برابر مصایب انسانی بررسی می‌کند. سپس مباحث گسترده‌ای را دربارهٔ سرمایه‌داری و پدیده‌های زاییدۀ آن و بررسی دقیق دربارۀ کمبودهایش مطرح می‌کند و مهم‌ترین این کمبودها را نشان می‌دهد که عبارت است از دلبستگی صرف به اهداف فردی و تقسیم جامعه به دو طبقه: طبقه‌ای که کار می‌کند و طبقه‌ای که کار نمی‌کند. بررسی او دربارۀ زن و نقش وی در جامعه جالب توجه است. مسائل متعدد دیگر که آنها نیز اهمیت عاجلی دارند، مانند مسألۀ سفته‌بازی، ملی کردن بانک‌ها و غیره در این رساله بررسی شده است. آن‌گاه نویسنده به بررسی دقیق‌تر روابط سوسیالیسم با حقوق فردی می‌پردازد. دشواری کاربرد اصل سازندۀ سوسیالیسم از چشم نویسنده دور نمانده است؛ این دشواری به‌ویژه معلول دو امر است: سوءنیت افرادی که اسیر منافع خصوصی‌اند و سکوت حکومت که در نظارت بر درآمد همۀ افراد تردید روا می‌دارد.