میرزا محمد خلیل مرعشی صفوی

میرزا محمد خلیل مرعشی صفوی (مشهد ۱۱۶۴- بنگاله هند ۱۲۲۰ق)

(یا: خلیل میرزا و نیز: سلطان خلیل میرزا مرعشی حسینی) فرزند سلطان داود میرزا و نوادهٔ میرزا سید محمد صدر متولی آستانه رضوی و ملقب به شاه سلیمان دوم. او از جانب مادرش صفوی بوده و جدش در ۱۱۶۳ق مدت چهل روز در مشهد سلطنت کرده است.

پس از خلع شاهرخ شاه افشار و کور کردنش، شاه سلیمان دوم صفوی فقط چهل روز در مشهد پادشاهی کرد. سپس امرای موافق شاهرخ شاه، او را از سلطنت خلع کرده و وی را هم مانند شاهرخ شاه کور کردند (در 1163ق). او نیز از ترس این که مبادا چنین صدمه ای به فرزندانش هم وارد شود، پنهانی آنان را به عراق فرستاد. پس از یک سال، به آنان طی نامه ای نوشت که از راه دریا به هندوستان بروند و در پناه پادشاه هند باشند. میرزا محمد خلیل که در آن هنگام در اصفهان بود نیز در 1192ق به هندوستان رفت و به برادرانش ملحق شد. از آن جا که او همچون پدرش مردی فاضل بود، در هند تألیفاتی انجام داد که مجمع التواریخ (تألیف در ۱۲۰۷ق و پس از فوت پدرش) از آن جمله است. کتاب دربارۀ شرح احوال خاندان مرعشی، علل سقوط صفویه و قیام و سلطنت چهل روزۀ شاه سلیمان دوم صفوی، و نیز شرح وقایع و رخدادهایی است که در ایران از تاریخ شورش افاغنه غلجایی قندهار، از 1120ق تا زمان مؤلف در 1207ق رخ داده است.

از دیگر آثار اوست: تعليقات و حواشى بر تفسير بيضاوى و مدارک؛ حواشى بر من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه؛ تحرير اقليدس؛ شرح تذكره در هیأت و عقايد شيخ؛ و نیز کتابی در انساب سادات مرعشی.

میرزا محمد خلیل در ۵۶ سالگی در هند درگذشت و در مرشد آباد بنگاله به خاک سپرده شد.