کاروانسرای شیخ علی خان
Sheikh-Ali-Khan Caravanserai
| کاروانسرای شیخ علی خان | |
|---|---|
| نام فارسی | کاروانسرای شیخ علی خان |
| کشور | ایران |
| استان | اصفهان |
| نام‌های دیگر | کاروانسرای چاله‌سیاه |
| موقعیت | روستای جهادآباد شاهین‌شهر |
| کاربری | فرهنگی |
| مشخصات معماری | کاروانسرای مربع‌شکل با ابعاد 82×82متر |
| زمان ساخت | اواخر دورۀ صفویه |
| سازنده | استاد طاهر |
از آثار دورۀ صفویه در استان اصفهان، شهرستان شاهین‌شهر و میمه، روستای چاله‌سیاه (جهادآباد کنونی). به نام «کاروانسرای چاله‌سیاه» نیز معروف است. با توجه به کتیبه‌های سردر کاروانسرا، این بنا را شیخ علی خان زنگنه، وزیر شاه سلیمان اول صفوی، احداث کرده و ساخت بنا در سال ۱۰۹۸ق به پایان رسیده است. معمار این بنا که در سال 1364 در زمرۀ آثار ملی ایران به ثبت رسیده، استاد طاهر فرزند استاد رضا اصفهانی بوده است. از آنجا که بنای کاروانسرا که در فاصلۀ 40کیلومتری پایتخت صفویه قرار داشته با امکانات زیادی چون حیاط ویژۀ بانوان، نانوایی، اَشپزخانه، تالارهای شاه‌نشین، اصطبل‌ها و حجره‌های نگهبانی تجهیز شده، از اواخر دورۀ صفویه تا زمان قاجار، جز در سفرهای زیارتی و سیاحتی عموم مردم، برای اقامت و اسکان مقامات حکومتی و نظامی و همچنین هیأت‌های سیاسی کشورهای دیگر هم مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
مشخصات معماری
بنای کاروانسرا مربع‌شکل (به ابعاد 82×82متر) است و صحنی به شکل مستطیل (به ابعاد 50×38متر) در میانه دارد. چهار ایوان در میانۀ اضلاع صحن و ایوانچه‌هایی بین ایوان‌ها بر گرد حیاط قرار دارد. در جبهۀ شمالی، دو شاه‌نشین ایجاد شده: تالار جلویی ظاهری مستطیلی دارد و در سه طرف کمرپوش شده و شکلی دوطبقه به خود گرفته است. این تالار با سه درگاه به تالار پشتی ارتباط پیدا می کند. تالار پشتی هم ظاهری مستطیلی دارد و احتمالاً محل اقامت میهمانان عالی‌رتبه بوده. در سه ضلع صحن (شمالی، شرقی و غربی)، هر یک از ایوانچه‌ها حجره‌ای پشت خود دارد. پشت حجره‌های این سه ضلع، اصطبل‌‌های سراسری به شکل مستطیلی بنا شده که قسمت ورودی آنها در چهارگوشۀ پخ حیاط جای گرفته است و در پیرامون آنها فضاهایی صفه‌‌مانند به چشم می‌خورد که بخاری و دو طاقچه دارند. در ضلع چهارم (ضلع جنوبی)، دو حیاط مرکزی، پشت جدارۀ صحن واقع شده است که هریک حجراتی بر گرد خود دارد. بدین ترتیب، فضای خصوصی‌تری برای اقامت خانواده‌ها تدارک دیده شده است. ورود به کاروانسرا از میانۀ همین ضلع صورت می‌گیرد. سردر مرتفع بنا با طاق‌نماهای طرفین خود از نمای خارجی این ضلع جلوتر آمده است. تزئینات رسمی‌بندی طاق سردر و آجرکاری در پشت‌بغل‌ها و درون طاق‌نماها، ورودی را شاخص‌تر کرده است.