کلسیم
کَلْسیم (calcium)
برگرفته از واژه‌ای لاتینی به‌معنی آهک. عنصری فلزی، نرم، به‌رنگ سفید نقره‌ای، با نماد Ca، عدد اتمی ۲۰، و جرم اتمی نسبی ۴۰.۰۸ ، از گروه فلزات قلیایی خاکی[۱]. از نظر فراوانی پنجمین عنصر و سومین فلز موجود در پوستۀ زمین است. عمدتاً به‌شکل کربنات (CaCo۳). یافت می‌شود که شکل تقریباً خالص آن گچ و سنگ آهک است (← کلسیت[۲]). کلسیم ترکیب اساسی سازندۀ استخوان‌ها، دندان‌ها، صدف‌ها، شیر، و برگ‌هاست. حدود ۱.۵ درصد از وزن بدن انسان را کلسیم تشکیل می‌دهد. در بدن جانوران، یون کلسیم در تنظیم انقباض عضلات، انعقاد خون، ترشح هورمون‌ها، گوارش، و سوخت‌وساز[۳] گلیکوژن[۴] در کبد دخالت دارد. شیر و پنیر منابع عمدۀ تأمین کلسیم لازم برای بدن‌اند. ویتامین د جذب کلسیم را تسهیل می‌کند. کمبود کلسیم باعث انقباض‌های عضلانی طول کشیده (تتانی[۵]) می‌شود. مصرف بیش از حدّ آن، گاه عامل تشکیل سنگ‌های کلیه یا کیسۀ صفرا[۶]ست. هامفری دیوی[۷]، شیمی‌دان انگلیسی، در ۱۸۰۸ این عنصر را کشف و نام‌گذاری کرد. ترکیبات حاصل از آن عبارت‌اند از آهکِ کُشته (هیدروکسید کلسیم[۸]، Ca (OH)۲؛ گچ پاریس[۹] (سولفات کلسیم[۱۰]، CaSO۴ .۲H۲O؛ فسفات کلسیم[۱۱] (Ca۳(Po۴)۲) که بخش عمدۀ استخوان‌های حیوانات را تشکیل می‌دهد؛ هیپوکلریت کلسیم[۱۲] CaOC۱۲، که ماده‌ای سفیدکننده است؛ نیترات کلسیم[۱۳] (Ca (NO۳)۲ .۴H۲O)، نوعی کود شیمیایی نیتروژن‌دار؛ کاربید کلسیم (CaC۲). که براثر واکنش با آب گاز اِتین[۱۴] (استیلن[۱۵]) آزاد می‌کند؛ سیانامید کلسیم[۱۶] (CaCN۲) که مادۀ اولیۀ بسیاری از ترکیبات دارویی، کودهای شیمیایی، و پلاستیک‌ها، ازجمله ملامین، است؛ سیانید کلسیم[۱۷] (Ca(CN)۲)، که در استخراج طلا و نقره و آبکاری به‌کار می‌رود. سایر ترکیبات کلسیم در پودرهای شیرینی‌پزی و پودرهای بتونۀ نقاشی کاربرد دارند.