تمثیل
تمثیل
(در لغت به‌معنای تشبیه‌کردن و مثال‌آوردن) اصطلاحی در منطق، فقه و کلام و نیز ادبیات. تمثیل از دیدگاه اهل منطق و فقه از اقسام نُه‌گانۀ حجت به‌شمار می‌آید و استدلالی است که در آن حکم چیزی به چیز دیگر، براساس وجود همانندی یا وجه شَبَه سرایت داده می‌شود، مانند «شراب خرما مثل خمر حرام است». روش استدلالی تمثیل در فلسفه اعتبار ندارد، اما در فقه اهل سنت معتبر است و فقها از آن به قیاس فقهی تعبیر می‌کنند. قیاس در نظر فقهای شیعه مردود به‌حساب می‌آید جز در مواردی که دلیل یا همان وجه شبه در متون منسوب به امام وجود داشته باشد (قیاس منصوص العله). از دیدگاه برخی از متکلمان «تمثیل» روشی درست در استدلال است و از آن به «رَدُّالغائبِ الی‌الشاهد» تعبیر کرده‌اند. متکلمان می‌کوشند علت حکم را در اصل بازجویند و نشان دهند که این علت در فرع نیز موجود است، مانند «آسمان مُحدَث است چون مانند خانه دارای شکل است». در این تمثیل «خانه»، اصل یا شاهد، «آسمان» فرع یا غایب و «شکل داشتن» وجه شبه یا جامع محسوب می‌شود. نیز ← علت