صومعه
صومعه (monastery)
(یا: دیر) عبادتگاهی که راهبان یا راهبه‌ها در آن به‌سر می‌برند. در مراحل اولیه، هنگامی که عزلت‌گزیدگان به رهبانیت رو می‌آوردند، صومعهها صرفاً مجموعه‌ای از حجره‌ها یا کلبه‌ها بودند. قدیس پاخومیوس[۱]، بنیاد‌گذار صومعه سنوبیتی[۲]، نخستین صومعۀ خود را در ۳۴۶م در مصر، به‌صورت روستایی با چند ردیف کلبه که در هر یک سه راهب جا می‌گرفتند، در کنار یک غذاخوری عمومی و یک کلیسا دایر کرد. راهبانِ تحت فرمان او در حرفه‌های مختلفی همچون خیاطی و درودگری کار می‌کردند، و کارگاه‌هایشان نیز بخشی از ساختمان صومعه بود، و محصولات خود را به نزدیک‌ترین شهر می‌بردند و می‌فروختند تا جامعۀ آنان بقا یابد. با گذشت زمان، تعداد رهبانگاه‌ها افزایش یافت و نقشۀ منظمی برای صومعه شکل گرفت؛ صومعهها جمع‌وجورتر شدند و بدین ترتیب محافظت از آن‌ها دربرابر حمله‌های خارجی آسان‌تر گردید، و در پیرامون آن‌ها وسایل تدافعی در نظر گرفته شد. نقشه صومعههای شرقی با صومعههای غربی تفاوت دارد. نقشۀ صومعه سانتا لائورا[۳]، در کوه آتوس[۴]، یونان، نمونه‌ای از صومعه شرقی است. این صومعه که دیوارهای سنگی مرتفع آن را در میان گرفته‌اند حدود یک هکتار وسعت دارد. صومعههای قِبطی نقشۀ متفاوتی دارند و در آن‌ها اثری از حیاط بیرونی نیست. کلیسا در شمال بنا، و دالان وسیعی در کنار آن قرار دارد که درهای حجره‌ها در دو سوی آن باز می‌شود. در دوران رونق صومعه‌نشینی در غرب که نتیجۀ تأثیر سنت بندیکت[۵] در مونته کاسّینو[۶] بود، صومعههای متعددی ساخته شد. صومعههای بندیکتی[۷] همگی از یک نقشه پیروی می‌کردند که با توجه به محل ساخت، تغییراتی در آن داده می‌شد. ساختمان‌ها در چند دسته بنا می‌شدند؛ کلیسا که کانون حیات دینی جامعه بود، در یک ضلعِ رواقی مربع‌شکل قرار داشت، و در اضلاع دیگرِ رواق، بناهایی ساخته می‌شد که بخش‌های ضروری زندگی دیرنشینی را تشکیل می‌دادند: تالار شورای کلیسا، خوابگاه[۸]، تالار عمومی، و غذاخوری. صومعه بزرگ سنت گال[۹]، در سوئیس، که در۸۲۰م بنا شد، از صومعههای شاخص بندیکتی است. فرقۀ کلونی[۱۰] ساختمانهای خود را به‌شیوه‌ای متفاوت دسته‌بندی می‌کردند. در نقشۀ صومعۀ کلونی که ویلیام[۱۱]، دوک آکیتن[۱۲]، آن را بنا کرد رواق صومعه، در مقایسه با نقشۀ متداول، بیشتر به‌سمت غرب متمایل است و ساختمانهای صومعه به آن راه ندارند، بلکه به‌صورت دستۀ مجزایی مجتمع شده‌اند. صومعههای سیستری ساده و بی‌پیرایه‌اند، و روش خشک زندگی پیروان این فرقه را بازمی‌نمایند. در این صومعهها استفاده از هر نوع آذین معماریِ غیرضروری، همچون برجک، سرمناره و شیشۀ‌‌منقوش[۱۳] ممنوع بود، و معمولاً در محلی دورافتاده و نامسکون ساخته می‌شد. کاهدان‌ها، انبارهای غلات، اصطبل‌ها، کارگاه‌ها و غیره در بخش بیرونی، و ابنیۀ صومعه در بخش اندرونی ساخته می‌شدند و کلیسا در وسط آن‌ها واقع بود. نقشۀ صومعههای اوگوستینی[۱۴]، اصولاً همان نقشۀ صومعههای بندیکتی بود. طول زیاد کلیساهای صومعههای اوگوستینی، برای گنجاندن انبوه عبادت‌کنندگان، ویژگی آن‌هاست. در کلیسای لانتونی[۱۵] و کرایست چرچ[۱۶] (توئاینم[۱۷])، جایگاه همسرایان[۱۸] از راهه[۱۹] جداست. گاهی اصلاً راهه‌ای در کار نیست، ازجمله در بولتون[۲۰] و کیرکم[۲۱]؛ در حالی‌که در برینکبِرن[۲۲] و لَنرکاست[۲۳] فقط راهه‌های شمالی وجود دارد. صومعۀ سنت اوگوستین در بریستول[۲۴]، نمونه‌ای از صومعههای اوگوستینی است که در حال حاضر از کلیسای آن همچون کلیسای جامع استفاده می‌شود. فرقۀ پرمونتری (که نام خود را از نخستین صومعه خود در پرمونتره در فرانسه گرفته‌اند) صومعههای خود را با نقشۀ صومعههای اوگوستینی می‌ساختند. نقشۀ صومعههای کارتوزی[۲۵] از دیگر نقشه‌ها متمایز بود، و با شیوۀ زندگی شبه‌عزلت‌نشین اعضای فرقه سازگاری داشت. صومعه کارتوزی از مجموعه‌ای حجره یا کلبۀ کوچکِ جدا از هم تشکیل می‌شد که هریک اتاق نشیمن، اتاق کار، و غیره داشت. ویدم[۲۶] در سامرست[۲۷] نخستین صومعه این فرقه بود. نمونۀ صومعههای قرون وسطایی[۲۸] که هرگز احیا نشد، صومعههای دوقلو است که اولین‌بار در قرن ۷م در گُل[۲۹] بنا شد. در این نوع صومعه، راهبان و راهبه‌ها در دو ساختمان مجزای مجاور هم زندگی می‌کنند و غالباً در یک کلیسا به عبادت می‌پردازند. صومعههای فرقۀ گرایان (مندیکانت)[۳۰] دستۀ متمایزی را تشکیل می‌داد. این صومعهها معمولاً در شهرهای بزرگ بنا می‌شدند و برحسب ضرورت با مقتضیات محلی نیز تطبیق می‌یافتند، بنابراین به‌‌ندرت می‌توان نظمی در بناهای آن‌ها مشاهده کرد. اعضای این فرقه تلاش خود را روی بنای کلیساهایشان متمرکز می‌کردند و آن‌ها را طوری می‌ساختند که پذیرای انبوه عبادت‌کنندگان باشند. این کلیساها معمولاً به‌شکل مستطیل طویل بودند و گوشوارۀ عرضی[۳۱] نداشتند. نیز ← دیر
- ↑ St Pachomius
- ↑ coenobite
- ↑ Santa Laura
- ↑ Mount Athos
- ↑ St Benedict
- ↑ Monte Cassino
- ↑ Benedictine
- ↑ dormitory
- ↑ St Gall
- ↑ Cluniac
- ↑ William
- ↑ Duke of Aquitaine
- ↑ stained glass
- ↑ Augustinian
- ↑ Llanthony Church
- ↑ Christ Church
- ↑ Twynham
- ↑ choir
- ↑ aisle
- ↑ Bolton
- ↑ Kirkham
- ↑ Brinkburn
- ↑ Lanercost
- ↑ Bristol
- ↑ Carthusian
- ↑ Witham
- ↑ Somerset
- ↑ medieval
- ↑ Gaul
- ↑ Mendicant
- ↑ transept