کودتای سرخ
کودتای سرخ
اقدام سیاسی- نظامی گروهی از چپ‌گرایان جنبش جنگل برضد رهبری میرزا_کوچک_جنگلی (مرداد ۱۲۹۹ش). پس از اعلام «جمهوری موقت گیلان» توسط میرزا کوچک، شورای انقلاب، متشکل از او و فرماندهی قوای شوروی در ایران و چند تن از چپ‌گرایان حزب عدالت باکو تشکیل شد. شورا به سرعت دست به اصلاحات وسیعی در گیلان زد و به پیروزی‌های نظامی بزرگی در منطقه دست یافت. اعضای حزب عدالت که به تدریج از باکو به گیلان آمدند به اقدامات تندروانه و تبلیغات افراطی پرداختند. میرزا به نشانه‌ی اعتراض، رشت را در تیر ۱۲۹۹ ترک کرد و به فومن رفت. چپ‌گرایان، که در راس آنها احسان‌الله خان دوستدار و سید جواد پیشه‌وری قرار داشتند، از غیبت او استفاده کرده، او را به خیانت متهم و برضدش دست به کودتا زدند. سپس به دستگیری طرفداران میرزا و مواضع نظامی و مصادره‌ی اسلحه‌ی جنگلی‌ها پرداختند (مرداد ۱۲۹۹). پس از کودتا احسان‌الله خان به مقام سرکمیسری (بالاترین مقام هیات دولت انقلابی) و خالوقربان به کمیسری جنگ رسید. این کودتا با طراحی و حمایت فرماندهی جدید ارتش سرخ در گیلان صورت گرفته، اما این اقدامات موجب روی‌گردانی مردم از جنبش جنگل شد. در همان زمان، قوای دولتی تهاجم سختی را برای تصرف رشت از چنگ کودتاچیان ترتیب داد که با کمک نیروهای شوروی در رشت عقیم ماند. میرزا کوچک در نامه‌هایی به رهبران شوروی، حمایت آن کشور از کودتاگران را محکوم کرد و خواستار توقف حمایت ارتش سرخ از آنان شد. دولت شوروی که درصدد حل و فصل اختلافات خود با انگلستان بود به تدریج حمایتش را از دولت کودتای احسان‌الله خان قطع کرد. از این رو در بهمن ۱۲۹۹ احسان‌الله خان طی نامه‌ای به میرزا خواستار اتحاد طرفین شد و به دنبال آن و با ورود حیدرخان عمواوغلی به گیلان، اتحاد جدیدی میان رهبران جنبش جنگل شکل گرفت و کودتای سرخ پایان یافت.
منابع